نقش روایات تفسیری در میانجی‌گری اختلافات مفسّران (مورد مطالعاتی: ظواهر آیات سوره مدّثّر)

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

چکیده

سوره «مدّثّر» در جزء بیست‌ و نهم قرآن کریم قرار دارد که بنابر نظر غالب مفسّران، «مکّی» و از اولین سوره‌هایی است که بر رسول خدا صل الله علیه و آله نازل شده است. موضوع آن نیز بر محور «انذار» و «نکوهش کفّار» استوار است. مقاله پیشِ رو برگرفته از پایان‌نامه «تفسیر روایی سوره‌های مدّثّر و قیامت بر مبنای روایات اهل‌بیت علیهم السلام» است. پس از بررسی گسترده نظرات مفسّران ذیل آیات این سوره، این نتیجه حاصل شد که در تفسیر بسیاری از آیات، میان مفسّران اختلاف نظر وجود دارد و فرضیه این نوشتار آن است که در چنین مواردی می‌توان با رجوع به روایات تفسیری پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام: که متّصل به وحی هستند، به حل این اختلافات پرداخت، بعضی نظرات را بر بعضی دیگر ترجیح داد، یا برخی دیدگاه‌ها را رد کرد، یا به نحوی بین نظرات ـ با توجّه به منطوق روایات ـ جمع کرد و یا به مفهوم قابل اعتمادتری از روایت، غیر از نظرات مفسّران دست یافت. در این مقاله به بررسی ظواهر آیات سوره مدّثّر که در تفسیر آن‌ها میان مفسّران اختلاف نظر وجود دارد و در کتب روایی و تفسیری نیز روایاتی در تبیین آن‌ها از معصومان علیهم السلام آمده، پرداخته شده است.
هدف این مقاله آن است که نشان دهد روایات رسیده از معصومان علیهم السلام می‌توانند ـ در بسیاری موارد ـ در میانجی­گری و یا حل اختلافات مفسّران در تفسیر آیات قرآن، نقشی اساسی و مهم ایفا کنند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین امام علی بن‌ابیطالب، قم: نشر معارف، 1390 ه‍ ‍.ش.
  3. تفسیر أحسن الحدیث، قرشی، سیّد علی اکبر، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ه‍ ‍.ش.
  4. تفسیر نمونه‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ه‍ ‍.ش.
  5. روش­شناسی تفسیر قرآن، بابایی، علی اکبر و دیگران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388 ه‍.ق.
  6. قاموس قرآن، قرشی، سیّد علی اکبر، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ ششم، 1412ه‍ .ق.
  7. الإختصاص‏، مفید، محمد بن‌محمّد، تحقیق و تصحیح: غفارى، علی اکبر و محرمى زرندى، محمود، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413 ه‍ .ق.
  8. بحارالأنوار، المجلسى، محمد باقر بن‌محمّد تقى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403 ه‍ .ق.
  9. البرهان فى تفسیر القرآن‏، البحرانی، السید هاشم، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة قم، تهران: بنیاد بعثت، 1416ه‍ .ق.
  10. بشارة المصطفى لشیعة المرتضى، الطبری الآملی، عماد‌الدین أبی‌جعفر محمد بن‌أبی‌القاسم، نجف: المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، 1383 ه‍ .ق.
  11. تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، الحسینى‏ استرآبادی، السیّد شرف الدین، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ه‍ .ق.
  12. التبیان فی تفسیر القرآن، الطوسی، محمد بن‌الحسن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، با مقدمه: آغا بزرگ تهرانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1383 ه‍ .ق.
  13. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، المصطفوی، حسن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ه‍ ‍.ش.
  14. تفسیر مناهج البیان، الملکی المیانجی، محمّدباقر، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1414 ه‍ .ق.
  15. تفسیر الصافى‏، فیض الکاشانی، ملا محسن، تحقیق: اعلمی، حسین، تهران: الصدر، چاپ دوم، 1415 ه‍ .ق.
  16. تفسیر القمی، القمی، علی بن‌ابراهیم، قم: مؤسّسه دارالکتاب، چاپ سوم، 1404 ه‍ .ق.
  17. تفسیر فرات الکوفی، الکوفی، فرات بن‌ابراهیم، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، 1410 ه‍ .ق.
  18. تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب‏، القمی المشهدی، محمد بن‌محمدرضا، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، 1368 ه‍ ‍.ش.
  19. تفسیر نور الثقلین‏، العروسى الحویزى، عبد على بن‌جمعه، قم: اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، 1415 ه‍ .ق.
  20. تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، الحرّ العاملی، محمد بن‌الحسن، قم: مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
  21. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن‌بابویه (الصدوق)، محمد بن‌على، قم: دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم‏، 1406 ه‍ .ق.
  22. الجامع لأحکام القرآن‏، القرطبی، محمد بن‌احمد، تهران: ناصرخسرو، 1364 ه‍ ‍.ش.
  23. الجعفریات (الأشعثیات)، محمد بن‌محمّد بن‌اشعث، تهران: مکتبة النینوى الحدیثة، بی‌تا.
  24. الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین‏، الشبّر، السیّد عبدالله، کویت: مکتبة الألفین‏، 1407 ه‍ .ق.
  25. الخصال، ابن‌بابویه (الصدوق)، محمد بن‌على، تحقیق و تصحیح: غفاری، علی اکبر، قم: جامعه مدرسین، 1362ه‍ ‍.ش.
  26. الدر المنثور فى تفسیر المأثور، السیوطی، جلال الدین، قم: کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى، 1404 ه‍ .ق.
  27. دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، المغربی، ابن‌حیون، نعمان بن‌محمد، قم: مؤسسة آل البیت، چاپ دوم، 1385 ه‍ .ق.
  28. دعوات الراوندی ـ سلوة الحزین‏، الراوندی، قطب الدین، قم: مؤسسه آل البیت، 1407ه‍ .ق.
  29. روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، الآلوسی، السیّد محمود، تحقیق: عبدالباری عطیة، علی، بیروت: دارالکتب العلمیه‏، 1415 ه‍ .ق.
  30. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، الفتال النیشابوری، محمد بن‌احمد، قم: انتشارات رضى‏، 1375 ه‍ ‍.ش.
  31. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، الحسکانی، عبیدالله بن‌احمد، تحقیق: محمودى‏، محمد باقر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، 1411 ه‍ .ق.
  32. فى ظلال القرآن‏، سید بن‌قطب بن‌ابراهیم الشاذلی، بیروت: دارالشروق‏، چاپ هفدهم، 1412ه‍ .ق.
  33. الکافی، الکلینی، محمد بن‌یعقوب، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ه‍.ق.
  34. کتاب العین، الفراهیدی، خلیل بن‌أحمد، ‏ قم: نشر هجرت‏، چاپ دوم، 1409 ه‍ .ق.
  35. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، الزمخشرى، محمود بن‌عمر، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ه‍ .ق.
  36. لسان العرب‏، ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم‏، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، 1414ه‍ .ق.
  37. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الطبرسى، فضل بن‌الحسن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.
  38. المحاسن‏، البرقی، احمد بن‌محمد بن‌خالد، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ه‍.ق.
  39. مختصر البصائر، الحلّی، حسن بن‌سلیمان بن‌محمد، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1421ه‍ .ق.
  40. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، المجلسى، محمد باقر بن‌محمّد تقى، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404 ه‍ .ق.
  41. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، النوری، حسین بن‌محمد تقی، قم: مؤسسة آل‌البیت‏، 1408 ه‍ .ق.
  42. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، الفیومى، أحمد بن‌محمّد، قم: مؤسسه دارالهجرة، چاپ دوم، 1414 ه‍ .ق.
  43. معجم مقاییس اللغة، ابن‌فارس، أحمد، تحقیق و تصحیح: هارون عبد السلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ه‍ .ق.
  44. مفردات ألفاظ القرآن، الراغب الأصفهانى، حسین بن‌محمد، بیروت ـ دمشق: دار القلم ـ الدارالشامیة، 1412ه‍ .ق.
  45. مکارم الأخلاق، الطبرسى، حسن بن‌الفضل، قم: شریف رضى، چاپ چهارم، 1412 ه‍ .ق.
  46. المیزان فى تفسیر القرآن‏، الطباطبایی، السیّد محمّدحسین، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1417 ه‍ .ق.
  47. الوافی، فیض الکاشانی، ملا محسن، اصفهان: ‏کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی، 1406 ه‍ .ق.