بررسی و نقد دیدگاه محمد عَجاج خطیب دربارۀ نقل به معنا

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

کارشناس ارشد علوم و معارف نهج البلاغه، دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران

چکیده

نقل به معنا از مسائل مهم تاریخ حدیث و تأثیرگذار در حوزه اعتبار روایات بوده و بستر آرا متفاوت و متناقضی از سوی پژوهشگران معاصر است؛ یکی از این آرا متعلق به محمد عَجاج خطیب، از دانشمندان معاصر اهل‌سنت است؛ وی در کتاب السنة قبل التدوین تلاش می‌کند تا نقل به الفاظ را به‌عنوان سیاست اصلی راویان و محدثان معرفی نماید و نقل به معنا را انکار نماید. این دیدگاه‌ بر پنج بخش استوار است؛ ورع و ترس اصحاب و تابعان در نقل حدیث؛ حافظۀ صحابه و تابعان؛ اختلاف الفاظ ناشی از تعدد مجالس پیامبر؛ دلالت روایات اجازۀ نقل به معنا بر جواز عقلی آن بدون وجود مصداق خارجی و استدلال بر الفاظ روایت بدون هیچ تفاوتی. این پژوهش بر آن است ضمن طرح این ادعا، بر اساس پاره‌ای از گزارش‌های روایی و تاریخی برگرفته از منابع اهل‌سنت، نادرستی آن را اثبات نماید. برآیند این پژوهِ نشان داد که مستندات ارائه‌شده از سوی عجاج، بیانگر مصادیق غیر شایع بوده که وجود نقل به الفاظ را به‌طور گسترده در روایات ثابت نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن أبی شیبة، عبدالله بن محمد. (بی تا). المصنف، تحقیق: سعید اللحام، بیروت: دار الفکر.
  2. ابن الصلاح، عثمان بن‌عبدالرحمن. (1416ق). مقدمة ابن الصلاح، تحقیق: أبو عبد الرحمن صلاح بن محمد بن عویضة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن عساکر، علی بن‌الحسن. (1415ق). تاریخ مدینة دمشق، دراسة وتحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.
  4. ابن‌الحجاج، مسلم. (بی تا). صحیح مسلم، بیروت: دار الفکر.
  5. ابن­حبان، محمد. (1414ق). صحیح ابن‌حبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  6. ابن‌حنبل، احمد. (بی تا). مسند أحمد، بیروت: دار صادر.
  7. ابن­سعد، محمد. (بی تا). الطبقات الکبرى، بیروت: دار صادر.
  8. ابن‌عبدالبر، یوسف. (1398ق). جامع بیان العلم وفضله، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  9. ابن‌منصور، سعید. (بی تا). سنن سعید بن‌منصور، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  10. أبو ریة، محمود. (بی تا). أضواء على السنة المحمدیة، بی‌جا: نشر البطحاء.
  11. بخاری، محمد بن‌إسماعیل. (1401ق). صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر.
  12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بی تا). التاریخ الکبیر، ترکیه: المکتبة الإسلامیة.
  13. بیهقی، أحمد بن‌الحسین. (بی تا). السنن الکبرى، بیروت: دارالفکر.
  14. جدیدی نژاد، محمد رضا. (1382ش). معجم مصطلحات الرجال والدرایة، تحقیق: محمد کاظم رحمان ستایش، قم: دار الحدیث.
  15. حاکم النیسابوری، محمد بن‌عبدالله. (بی تا). المستدرک على الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دار المعرفة.
  16. خطیب، محمد عجاج. (1408ق). السنة قبل التدوین، القاهرة: مکتبة وهبة.
  17. خطیب بغدادی، أبو أحمد بن‌علی. (1417ق). تاریخ بغداد. دراسة وتحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  18. ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1405ق). الکفایة فی علم الروایة، تحقیق: أحمد عمر هاشم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  19. دمیری، کمال الدین. (1424ق). حیاة الحیوان الکبرى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  20. ذهبی، محمد بن‌أحمد بن عثمان. (1406ق). سیر أعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  21. ذهبی، محمد بن‌أحمد بن‌عثمان. (بی تا). تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  22. رامهرمزی، حسن بن‌عبدالرحمن. (1404ق). المحدث الفاصل بین الراوی والواعی، محقق و معلق: عجاج خطیب، دمشق:دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  23. صنعانی، أبو بکر عبدالرزاق. (بی تا). المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بی‌جا: منشورات المجلس العلمی.
  24. طبرانی، أبو القاسم سلیمان بن‌أحمد. (بی تا). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  25. طیالسی، سلیمان بن‌داود. (بی تا). مسند أبی داود الطیالسی، بیروت: دار المعرفة.
  26. عسقلانی، أحمد بن‌علی بن حجر. (1405ق). تعلیق التعلیق، تحقیق: سعید عبدالرحمن موسى القزقی. بیروت: المکتب الإسلامی.
  27. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (بی تا). فتح الباری، بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر.
  28. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1408ق). مقدمة فتح الباری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  29. مزی، جمال الدین یوسف. (1413ق). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق و ضبط و تعلیق: الدکتور بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  30. مسعودی، عبدالهادی. (1392ش). آسیب‌شناسی حدیث، تهران: سمت.
  31. موصلی، أبو یعلى. (بی تا). مسند أبی یعلى، تحقیق: حسین سلیم أسد، دمشق: دار المأمون للتراث.
  32. نسائی، أحمد بن‌شعیب. (1348ق). سنن النسائی، بیروت: دار الفکر.
  33. ــــــــــــــــــــــــــــ. (1411ق). السنن الکبرى، تحقیق: عبد الغفار سلیمان البنداری و سید کسروی حسن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  34. ـــــــــــــــــــــــــــــ. الف (بی تا). خصائص أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، تحقیق: محمد هادی الأمینی، طهران: مکتبة نینوى الحدیثة.
  35. ـــــــــــــــــــــــــــــــ. ب (بی تا). فضائل الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  36. یعقوبی، أحمد بن أبی‌یعقوب. (بی تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
  37. یاقوت الحموى، شهاب الدین یاقوت بن‌عبدالله‏. (بی تا). معجم البلدان‏، بیروت‏: دار صادر.