تجلی قرآنی بایسته‌های اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث (پردیس تهران)

چکیده

اندیشه ‌های قرآنی امام سجاد علیه‌السلام در صحیفه سجادیه در تمام زمینه‌های معرفتی ازجمله در حوزه اخلاق اجتماعی تحت تاثیر قرآن و در این مجموعه به شکل دعا تجلی یافته است.در این آموزه معرفتی و دینی (اخلاق اجتماعی)، حضرت با بهره‌گیری از معارف قرآنی در این زمینه و تأثیر پذیرفتن از کلام وحیانی با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمانه خود به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به بیان این معارف و آیات قرآنی اهتمام ورزیده‌اند. ازاین‌رو محور اصلی این پژوهش ذکر انواعِ اثرپذیری کلام امام از قرآن در بیان بایسته‌های اخلاق اجتماعی است که امام سجّادعلیه‌السلام برای بیان این آموزه‌های اخلاقی در کلام خود از آن‌ها بهره گرفته و اندیشه حضرت در القای این معارف الهی از آن‌ها تأثیر پذیرفته است. برای نیل به این مهم با استفاده از روش کتابخانه‌ای از تفاسیر قرآن و شروح موجود از صحیفه و دیگر منابع تاریخی و اخلاقی بهره گرفته‌شده است.

کلیدواژه‌ها


ـ قرآن کریم
ـ ابطحی، سید محمد باقر. (۱۴۲۳ق). الصحیفة السجّادیّة الجامعة، قم: مؤسسة امام مهدی (عج)، چاپ پنجم؛
ـ ابن طاووس، علی بن موسی. (۱۴۰۹ق).‏ فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین ربّ الأرباب، تحقیق: حامد خفاف، قم: مؤسسة آل البیت (ع)؛
ـ ابن‏ فارس‏، احمد. (۱۴۰۴ق‏). معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی؛
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم؛
ـ ابن ‏بابویه قمی، محمد بن علی. (۱۳۷۶ش). الأمالی‏، تهران: کتابچی، چاپ ششم؛
ـ بخشی، منصوره. (۱۳۸۴ش). «اثرپذیری نهج‏ البلاغه از قرآن کریم»، پژوهش‏های نهج‏ البلاغه، ش۱۳ و ۱۴، صص ۳۶ ـ ۵۳؛
ـ بصام، کوثر. (۱۳۹۴ش). اصول قرآنی اخلاق اجتماعی در صحیفة سجّادیّه، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران؛
ـ پیشوایی، مهدی. (۱۳۷۲ش). سیره پیشوایان (نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان)، قم: مؤسسة امام صادق (ع)؛
ـ تفتازانی، اسعد الدین. (۱۴۱۱ق). مختصر المعانی، قم: انتشارات دار الفکر؛
ـ جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۷۹ش). تفسیر موضوعی قرآن کریم (مبادی اخلاق در قرآن، ج۱۰)، تنظیم و ویرایش: حسین شفیعی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم؛
ـ ـــ . (۱۳۸۴ش). «قرآن در نهج‏ البلاغه»، ‏ پژوهش‏های فقهی، ش۲، صص ۵ ـ ۲۸؛
ـ ـــ . (۱۳۸۸ش). تفسیر موضوعی قرآن کریم (جامعه در قرآن، ج۱۷)، تحقیق: مصطفی خلیلی، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم؛
ـ ـــ . (۱۳۹۴ش). مفاتیح‏الحیاة، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم؛
ـ حسن‏زاده آملی، حسن. (۱۳۷۱ش). رساله نورٌ علی نور فی ذکر و ذاکر و مذکور، قم: انتشارات تشیع، چاپ دوم؛
ـ حسینی جلالی، سید محمد رضا. (۱۴۱۸ق). جهاد الإمام السجاد (ع)، بیروت: دارالحدیث الثقافیه؛
ـ حق‏شناس، حمید رضا. (۱۳۸۸ش). اخلاق اجتماعی در صحیفة سجّادیّه، قم: دفتر عقل؛
ـ حکیمی، محمد رضا. (۱۳۶۶ش). حماسه غدیر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛
ـ خسروی، موسی. (۱۳۶۳ش). ترجمه جلد ۲۳ـ۲۷بحار الأنوار، تهران: کتاب‏فروشی اسلامی، چاپ دوم؛
ـ خمینی، روح ‏الله. (۱۳۶۸ش). آخرین پیام (وصیت‏نامه سیاسی الهی رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیان‏گذار جمهوری اسلامی ایران)، تهران: سازمان حج و اوقاف و امور خیریه؛
ـ ـــ . (۱۳۷۶ش). تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم؛
ـ خیاط، علی و دیگران. (۱۳۹۱ش). «اقتباس؛ گونه‏ای از تجلی قرآن در نیایش معصومان:»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۶۴، صص ۹۰ ـ ۱۱۰؛
ـ خیاط، علی. (۱۳۹۲ش). تجلی قرآن در نیایش معصومان، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛
ـ راست‌گو، سید محمد. (۱۳۷۶ش). تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)؛
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم؛
ـ سجادی، احمد. (۱۳۸۵ش). فرهنگ‏نامه موضوعی صحیفة سجّادیّه، قم: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا (پژوهش مرکز تحقیقات رایانه‏ای حوزه علمیه اصفهان)؛
ـ شریف رضی، محمد بن حسین. (۱۴۱۴ق). نهج‏البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، قم: هجرت؛
ـ شهیدی، سید جعفر. (۱۳۷۸ش). ترجمه نهج‏البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‏، چاپ چهاردهم؛
ـ صدر، سید موسی. (۱۳۷۹ش). «تأثیر قرآن در اندیشه امام علی(ع)»، فصلنامه پژوهش‏های قرآنی، ش ۲۳ و ۲۴، صص ۱۴ ـ ۳۹؛
ـ صفوی‏، سید محمد رضا. (۱۳۸۵ش). ترجمه قرآن بر اساس المیزان، قم: مؤسسه بوستان کتاب؛
ـ طباطبایی، سید محمد حسین. (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: چاپ پنجم؛
ـ طبرسی، حسن بن فضل. (۱۳۷۰ش). مکارم الأخلاق‏، قم: الشریف الرضی، چاپ چهارم؛
‏ـ طوسی‏، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق‏). الأمالی، تصحیح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة؛
ـ علی بن الحسین (ع). (۱۳۷۶ش). الصحیفة السجّادیّة، قم: دفتر نشر الهادی؛
ـ غلامعلی، احمد. (۱۳۸۹ش). «قرآن و صحیفه سجّادیّه؛ درون‏مایه‏های مشترک»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ۵۷، صص ۱۱۹ ـ ۱۴۸؛
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۰۹ق‏). کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم؛
ـ فیض الاسلام اصفهانی، علی ‏نقی. (۱۳۷۶ش). ترجمه و شرح الصحیفة السجّادیة‏، تحقیق: عبد الرحیم افشاری زنجانی، تهران: فقیه، چاپ دوم؛
ـ کلینی‏، محمد بن یعقوب. (۱۴۲۹ق). الکافی، قم: دارالحدیث؛
ـ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار الجامعه لدرر الأخبار الأئمه الاطهار، تحقیق: سید ابراهیم میانجی و دیگران، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم؛
ـ مدنی شیرازی، سید علی‏خان. (۱۴۱۵ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین (ع)، تحقیق: سید محسن حسینی امینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: چاپ چهارم؛
ـ مسعودی، عبد الهادی. (۱۳۹۳ش). روابط اجتماعی از نگاه قرآن، قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث (سازمان چاپ و نشر دارالحدیث)؛
ـ مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۹ش). فلسفه اخلاق، تحقیق: احمد حسین شریفی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛
ـ ـــ . (۱۳۹۴ش). اخلاق در قرآن (ج۱)، تحقیق: محمد حسین اسکندری، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هشتم؛
ـ مغنیه، محمد جواد. (۱۴۲۳ق). فی ظلال الصحیفة السجادیة، تحقیق: سامی غریزی، قم: دارالکتاب الاسلامی؛
ـ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (۱۳۸۱ش). پیام قرآن (دوره دوم اخلاق در قرآن)، قم: انتشارات علی بن ابی ‏طالب (ع)، چاپ چهارم؛
ـ ـــ . (۱۳۷۴ش‏). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه؛
ـ ممدوحی کرمانشاهی، حسن. (۱۳۸۱ش). شهود و شناخت (ترجمه و شرح صحیفه سجّادیّه)، قم: مؤسسه فرهنگی سماء.