طریق یا اصیل بودن عقل نزد شیخ مفید

نویسنده

پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه

چکیده

تحول علمی شیخ مفید همواره مورد گفتگو و بحث‏های گسترده‏ای بوده است که موافقان و مخالفانی را به دنبال داشته است. از جمله مسائلی که موجب تشدید انتقادات علیه ایشان بویژه از سوی اخباریان بوده است، شدّت گرایش وی به «عقل» است. ما مدعی هستیم که برای رعایت انصاف در نقد، لازم است اولا بر پایه‏ی عبارت های منسوب به ایشان طریق یا اصیل بودن عقل نزد شیخ، روشن گردد و ثانیا دیدگاه‏های کلان ایشان در حوزه‏ی تعاملات عقل و نقل دیده شود سپس عملکرد ایشان در مقابل مبانی مورد نظر ایشان ارزیابی گردد. در این نوشته با طرح اجمالی دو نکته‏ی نخست سعی شده بستر و زمینه‏ی مناسب برای نقد منصفانه‏ی آثار ایشان عملکرد ایشان در نگاشته های انتقادی دیگر فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. الرجال، ابن الغضائری، احمد بن حسین، سید محمد رضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث،1422ق.
  2. رجال نجاشی، احمد بن على، نجاشی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
  3. «کلینی و عقل گرایی»، محمد اخوان ، آینۀ پژوهش، ش81، (ص 17 تا 31) مرداد و شهریور 1382.
  4. «مدرسه قم و بغداد»، آندره نیومن، سید صادق آگاه اشکوری، قم، زائر، اول، 1384ش.
  5. الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، إسترآبادی، محمد أمین، قم، مؤسسة نشر اسلامی، 1424ق.
  6. اخباریگری(تاریخ و عقاید)، بهشتی، ابراهیم، قم، دار الحدیث، اول، 1390ش.
  7. الفکر السلفی عند الشیعه الاثنا عشریه، جابری، علی حسین، قم، دار احیاء الأحیاء، دوم، 1367ق.
  8. تاریخ تمدن اسلام، جرجی، زیدان، تهران، امیر کبیر، 1345ش.
  9. وسائل الشیعة، حر عاملی، محمد بن حسن بن على، قم، ‏مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، اول، 1409ق.
  10. رجال ابن داوود، حلی، حسن بن علی، سید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الشریف المرتضی، 1392ق.
  11. مستطرفات السرائر، حلی، محمد بن إدریس، قم، مؤسسه انتشارات اسلامى، دوم، 1411ق.
  12. خلاصة الأقوال، حلی، حسن بن یوسف، قم، الشریف المرتضی بی تا.
  13. معجم البلدان، حموی رومی، یاقوت بن عبدالله، بیروت، دار صادر و دار بیروت، بی تا.
  14. سیر أعلام النبلاء، ذهبی محمد بن أحمد، شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرساله، دهم، 1414ق.
  • احکام الرجال فی میزان الاعتدال فی نقد الرجال، محمد بن احمد، ذهبی و علوش عبدالسلام، بیروت، دارالفکر، بی تا.
  1. کلیات فی علم الرجال، سبحانی، جعفر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1419ق.
  2. «درنگی در روش فقهی شیخ مفید»، شکوری، ابوالفضل، آینه پژوهش،ش17، ص2تا15،1371ش.
  3. الملل و النحل، شهرستانی، أبو الفتوح محمد بن عبد الکریم، بیروت، دار المعرفه، اول، 1395ق.
  4. بصائر الدرجات، صفّار، محمد بن حسن، میرزا محسن کوچه باغی، قم، کتاب خانه‏ی آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  5. تاریخ حدیث شیعه، طباطبائی، سید محمد کاظم، قم، دار الحدیث، اول، 1390ش.
  6. المبسوط، طوسی، محمد بن حسن، تهران، المکتبه الرضویه، سوم 1387ش.
  • تهذیب الأحکام‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیه، چهارم، 1365ش‏.
  • فهرست‏ الطوسی، نجف، المکتبة المرتضویة، بی تا.
  1. أدوار الإجتهاد عند الشیعة الإثنا عشریه، فرحان، عدنان، قم، المرکز العالمی للداراسات الإسلامیه، اول، 1428ق.
  • الاجتهاد عند الشیعة الإمامیه، بیروت، دار السلام، اول، 1429ق.
  1. دروس اصول فی فقه الامامیه، فضلی، عبدالهادی، بیروت، مرکز الغدیر، ۱۴۲۸ق.
  2. تفسیر قمى، قمى، على بن ابراهیم، سید طیب موسوى جزایرى، قم، دار الکتاب، چهارم، 1367 ش.
  3. هدایه الابرار الی طریق الائمه الاطهار، کرکی عاملی، حسین بن شهاب الدین، رووف جمال الدین، بغداد، مکتبه الوطنیه، ۱۳۵۶ش.
  4. رجال الکشی، کشى‏، محمد بن عمر، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348ش.
  5. الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، چهارم‏، دار الکتب الإسلامیة، تهران‏،1365ش‏.
  6. بحار الأنوار، مجلسی، محمد باقر، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
  7. لوامع صاحبقرانى،‏ مجلسى، محمدتقى، قم، مؤسسه اسماعیلیان‏، دوم‏، 1414ق‏.
  8. پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، مجید معارف، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری ضریح، دوم، 1376ش.
  9. اوائل المقالات، مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ابراهیم انصاری، قم، کنگره شیخ المفید، 1413ق.
  • تصحیح الاعتقاد، عده من الحققین، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1417ق.
  • مختصر التذکرة، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
  • الفصول المختارة من العیون والمحاسن، قم، داوری، ۱۳۵۵ش.
  • المسائل السرویه (عدّة رسائل للشیخ المفید، أجوبة المسائل السرویّه)، عبدالحمید صائب، قم، کنگره شیخ المفید،1413ق.
  1. حوزه‏ها و مکاتب حدیثی،مهریزی، مهدی، صدیقه فروزنده، تهران، دار الحدیث، اول، 1387ش.
  2. الامتاع و المؤانسه، توحیدی ابوحیان علی بن محمد، بیروت، مکتبه العصریه، 1373ق.
  3. رساله افتتاح الدعوه، قاضی نعمان بن محمد، بیروت، دار الثقافه،1970م.
  4. «علل گرایش شیخ مفید و سید مرتضی به عقل گرایی اعتزالی»، رضوی صوفیانی،عظیم؛ گذشته،ناصر؛ پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی،ش2،ص103تا120، بهاروتابستان 1390ش.
  5. تاریخ بغداد، خطیب بغدادى، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، 1417ق.
  6. معالم الجدیدة، محمد باقر صدر، قم، کنگره شهید صدر، دوم، 1379ش.
  7. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ابی الحسین ورّام بن ابی فراس، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، بی تا.
  8. لسان المیزان، ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
  9. بویهیان، کلود کاهن و مفیض الله کبیر، یعقوب آژند، تهران، مولی، 1384.
  10. النقض، عبد الجلیل قزوینی رازی، تهران، انجمن آثار ملی، 1331ش.
  11. احیای فرهنگی در عهد آله بویه: انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی، جوئل کرمر،ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1375ش
  12. «بررسی و تطبیق آرای صدوق، مفید و مجلسی در مسئله «سهو النبی»، فروغ السادات،رحیم پور و فرزانه شهبازی، معارف عقلی، ش23، از ص81 تا 98، تابستان 1391ش.
  13. بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسیان(ساختار تشکیلاتی وظایف سازمانی) جباری، محمد رضا؛ ملبوبی،محمد کاظم؛ شیعه شناسی، ش37،از ص123تا156) بهار 1391ش.
  14. الانتصار فی انفرادات الإمامیة، شریف مرتضى، على بن حسین موسوى‏، قم، دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1415 ه ق‏.
  15. کتاب التفسیر، محمد بن مسعود عیاشی، سید هاشم رسولی محلاتی، قم، تهران، المطبعه العلمیه، اول، 1380ق.
  16. سیرۀ پیشوایان، مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، یازدهم، 1379ش.
  17. هشام بن حکم، سید احمد صفائی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1342ش.