تحلیل روایات تفسیری فریقین پیرامون مفهوم گریۀ آسمان‌ و زمین در آیۀ 29 سوره دخان

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

2 دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه رفیعه المصطفی

چکیده

پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا به بررسی روایات تفسیری فریقین درباره گریه آسمان و زمین ذیل آیه 29 سوره دخان پرداخته است. بر اساس این روایات، آسمان و زمین در مرگ مؤمنان، پیامبران، صالحان، حضرت یحیی و امام حسین(ع) گریه می‌کنند. در مقابل، برای موجودات خبیثی نیز چون فرعون گریه نکردند و این نشان از حقارت آنهاست. با آنکه بر پایۀ آیاتی که به هدایت موجودات اشاره دارند، تمامی موجودات دارای شعور هستند. برخی از اندیشمندان گریه موجودات فاقد شعور همچون آسمان و زمین را مشکل دانسته و آن را به گریۀ اهل آسمان‌ها و زمین توجیه کرده‌اند. برخی نیز آن را تعبیری کنایی شمرده‌اند. برخلاف تلقّی غیر حقیقی بودن، روایات فراوانی در منابع روایی فریقین به شکل مستفیض نقل شده‌ که بر اساس آنها، پس از شهادت امام حسین(ع) وقایعی همچون سرخی افق به هنگام طلوع و غروب خورشید رخ داد. این وقایع بر گریستن حقیقی اجزای هستی به‌ ویژه آسمان و زمین بر امام حسین(ع) اشاره دارند. در این میان، تمامی موارد بیان شده که مفسران فریقین در مفهوم آیه ذکر کرده‌اند، به عنوان مصداق‌های برای گریه در آیه محسوب می‌شود. هر چند گریۀ آسمان‌ها و زمین بر امام حسین(ع) مصداق اتمّ تلقی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. آلوسى، محمود بن عبدالله، (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    2. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمّد، (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
    3. ابن‏ابى‏زمنین، محمّد بن عبدالله، (1424 ق)، تفسیر ابن ابى زمنین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمّد علی بیضون.
    4. ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على، (1422 ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
    5. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    6. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422 ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    7. ابن فارس، احمد بن زکریا، (1404 ق)، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیه.
    8. ابن منظور، محمّد بن مکرم، (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع و دار صادر.
    9. اشکورى، محمّد بن على، (1373 ش)، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد.
    10. ایجى، محمّد عبدالرحمن، (1424 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    11. بابایی، رضا، (1387 ش)، «گریه و فواید آن»، مجلۀ پیام، شمارۀ 92، ص33 ـ 40.
    12. بحرانى، هاشم بن سلیمان، (1415 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.
    13. ثعلبى، احمد بن محمّد، (1422 ق)، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    14. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمّد، (1418 ق)، تفسیر الثعالبى (بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    15. جباری، محمّدرضا، (1382 ش)، «تلاطم نظام هستی بر شهادت امام حسین†»، مجلۀ معرفت، شمارۀ 65، ص 8 ـ 16.
    16. جزایرى، نعمت‏الله بن عبدالله، (1388ش)، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، قم: نور وحى.
    17. حسینی زبیدی، محمّد مرتضى‏، (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت‏: دارالفکر.
    18. حویزى، عبدعلى بن جمعه، (1415 ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
    19. خازن، على بن محمّد، (1415 ق)، تفسیر الخازن (لباب التأویل فی معانی التنزیل)، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    20. زبیدى، ماجد ناصر، (1428 ق)، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل البیت، بیروت: دار المحجة البیضاء.
    21. زمخشرى، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
    22. سعادتی، قادر، (1392 ش)، «تأثر عالم از شهادت امام حسین† از دیدگاه اهل سنّت و نقد و بررسی دیدگاه ابن تیمیه»، مجله سراج منیر، شمارۀ 12، ص52 ـ 70.
    23. سعدى، عبدالرحمن، (1408 ق)، تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنان، بیروت: مکتبة النهضة العربیة.
    24. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، (1404 ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفىŠ.
    25. شاه‏عبدالعظیمى، حسین، (1363 ش)، تفسیر اثنى عشرى، تهران: میقات.
    26. شوکانى، محمّد، (1414 ق)، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
    27. شیبانى، محمّد بن حسن، (1413 ق)، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، قم: نشر الهادى.
    28. شبّر، عبدالله، (1407 ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
    29. صدیق‏حسن‏خان، محمّدصدیق، (1420 ق)، فتح البیان فى مقاصد القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    30. صنعانى، عبدالرزاق بن همام، (1411 ق)، تفسیر القرآن العزیز (تفسیر عبدالرزاق)، بیروت: دار المعرفة.
    31. طباطبایى، محمّدحسین، (1374 ش)، ترجمۀ تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    32. طبرانى، سلیمان بن احمد، (2008 م)، التفسیر الکبیر (تفسیر القرآن العظیم للطبرانى)، اربد: دار الکتاب الثقافی.
    33. طبرى، محمّد بن جریر، (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دار المعرفة.
    34. طبرسى، فضل بن الحسن، (1372 ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
    35. فخر رازى، محمّد بن عمر، (1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    36. فضل الله، محمّدحسین، (1419 ق)، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک.
    37. فیض کاشانى، محمّد بن شاه مرتضى، (1415 ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
    38. قمى، على بن ابراهیم، (1363 ش)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
    39. قمى مشهدى، محمّد بن محمّدرضا، (1368 ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
    40. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، (1423 ق)، زبدة التفاسیر، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    41. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، (1336 ش)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشى محمّد حسن علمی.
    42. کاشانى، محمّد بن مرتضى، (1410 ق)، تفسیر المعین، قم: کتابخانۀ عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى.
    43. ماوردى، على بن محمّد، (بی‏تا)، النکت و العیون (تفسیر الماوردى)، بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمّد علی بیضون.
    44. مجلسى، محمّد باقر، (1403 ق)، ‏بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
    45. مراغى، احمد مصطفى، (بی‏تا)، تفسیر المراغى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    46. معین، امراله و هنگامه بیادار و فاطمه ابوالحسنی، (1393 ش)، «تسبیح موجودات غیر ذی‏شعور از دیدگاه قرآن»، مجلۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، دورۀ 5، شمارۀ 18، ص7 ـ 34.
    47. مکارم شیرازى، ناصر، (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.