نقل به معنا در روایات؛ ملاک‌ها و شاخص‌های تشخیص

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 دانشجو

چکیده

نقل به معنا، در برابر نقل به لفظ، نقل معنای کلام، بدون تکیه بر عین الفاظِ کلام گوینده است. بیشتر روایاتی که به دست ما رسیده از همین دسته‌اند. به این معنا که معصوم (ع) سخنی را بیان فرموده، راوی یا راویان متعدد، پس از مدتی با توجه به توانمندی خود در درک و فهم معنای کلام، در بیشتر موارد، لفظ یا الفاظ معصوم(ع) را با لفظ یا الفاظی هم‌معنا، از سوی خود جایگزین کرده‌اند. یعنی به جای الفاظ کلام معصوم(ع)، معنای کلام ایشان را به دیگران منتقل کرده‌اند. به چنین روایاتی، روایات نقل به معنا گفته می‌شود. به دیگر سخن، روایات نقل به معنا، در واقع، بخشی از روایات مشابه با موضوع یکسانند که اطمینان به صدور آن‌ها از یک معصوم(ع) در یک مجلس حاصل می‌شود. چنین روایاتی برخی منقول از یک راوی از اصحاب مباشر و بنامِ ایشانند، برخی از راویان متعددند که گاهی مستقیماً و در مواردی با واسطه از ایشان نقل شده‌اند که با توجه به اتحاد یا اختلافشان در راوی، می‌توان آن‌ها را در دو قسم کلی جای داد؛ قسم اول در هر سه مؤلفه‌ی موضوع، مروی‌عنه و راوی، وحدت دارند. قسم دوم در دو مؤلفه‌ی اول، متّحد و در سومی مختلفند.

کلیدواژه‌ها


  1.   قرآن کریم. (1385 ش). ترجمه: سید محمّد رضا صفوی. قم: نشر معارف.

    1. ابن أبی شیبة، أبو بکر، (بی‏تا)، مُصنف ابن أبی شیبة، تحقیق: محمّد عوامة، بی‏جا: بی‏نا.
    2. ابن بابویه، محمّد بن علی، (1400 ق)، أمالی الصدوق، بیروت: اعلمی.
    3. ابن بابویه، محمّد بن علی، (1367 ش)، کتاب من لا یحضره الفقیه، ترجمه: علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق.
    4. ابن بابویه، محمّد بن علی، (1413 ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، قم: جماعة المدرسین.
    5. ابن حبان، ابو حاتم، (1414 ق)، صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: الرسالة.
    6. ابن حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمّد، (بی‏تا)، مسند الإمام احمد، القاهرة: قرطبة.
    7. ابن خزیمة، ابوبکر محمّد بن اسحاق، ( 1414 ق)، کتاب التوحید، تحقیق: عبدالعزیز بن ابراهیم الشهوان، الریاض: مکتبة الرشد.
    8. ابن راهویه الحنظلی، اسحاق بن ابراهیم، (1412 ق)، المسند، تحقیق: عبدالغفور بن عبد الحق البلواشی، المدینة المنورّة: مکتبة الإیمان.
    9. ابن شعبه حرّانی، (1404 ق)، تحف العقول، قم: جامعة المدرسین.
    10. ابن‏کثیر القرشی الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمرو، (1420 ـ 1999)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: سامی بن محمّد سلامة، بی‏جا: دار طیبة للنشر و التوزیع.
    11. ابن ماجه، ابوعبدالله محمّد بن یزید، (بی‏تا)، سنن ابن ماجه، تحقیق و تعلیق: محمّد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
    12. ابن منظور، محمّد بن مکرم، (1410 ق)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
    13. أبوخیثمة، زهیر بن حرب، (1403 قالعلم، تحقیق: محمّد ناصر الدین الألبانی، بیروت: المکتب الأسلامی.
    14. ابونعیم، احمد بن عبدالله الإصفهانی، (1387 ق)، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت: دار الکتاب العربی.
    15. احسایی، ابن ابی جمهور، (بی‏تا)، عوالی اللآلی، قم: سید الشّهداء.
    16. اشعری، احمد بن محمّد بن عیسی، (1408 ق)، النوادر للأشعری، قم: مدرسۀ امام مهدی†.
    17. بحرانى، یوسف بن احمد، (1405 ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمّد تقى مقرم ایروانى و سید عبد الرزاق، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    18. بغوی، حسین بن مسعود، (1403 ق)، شرح السنة، تحقیق: شعیب الأرنووط و محمّد زهیر الشاوش، دمشق و بیروت: المکتب الإسلامی.
    19. بهبودی، محمّدباقر، (1378 ش)،  علل الحدیث، تهران: سنا.
    20. پاکتچی، احمد، (1394 ش)، فقه الحدیث مباحث نقل به معنا، تهران: دانشگاه امام صادق†.
    21. ترمذی السلمی، محمّد بن عیسى، (بی‏تا)، الجامع الصحیح سنن الترمذی، تحقیق: أحمد محمّد شاکر و آخرون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    22. حاکم نیشابوری، ابو عبدالله، (1411 ق)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    23. حرعاملی، محمّد بن حسن، (1412 و 1409 ق)، تفصیل وسائل الشیعة، قم: آل البیت‰ لإحیاء التراث.
    24. خطیب بغدادی، ابو بکر، (بی‏تا)، الجامع لأخلاق الراوی و آداب السامع، تحقیق: محمود طحان، الریاض: مکتبة المعارف.
    25. خطیب بغدادی، ابوبکر، (1974 م)، تقیید العلم، تحقیق: یوسف العش، بی‏جا: دار السنّة النبویّة.
    26. دلبری، سید علی، (1389 ش)، «آسیب نقل به معنا در احادیث، عوامل و پیامد‏ها»، مجلۀ مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 84، ص 59 ـ 92.
    27. ذهبی، شمس الدین، (1405 ق)، سیراعلام النبلاء، تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت: الرسالة.
    28. رازی، فخر الدین، (1421 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    29. دارمی، أبی محمّد، (1407 ق)، سنن الدارمی(مسند دارمی)، تحقیق: فواز أحمد.
    30. شهید ثانی، الشیخ زین الدین بن علی، (1409 ق)، منیة المرید، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    31. صدر، سید حسن، (بی‏تا)، نهایة الدرایة فی شرح الوجیزة للبهایی)، تحقیق: شیخ ماجد الغرباوی، قم: نشر المشعر.
    32. صدر، محمّد باقر، (1417 ق)، بحوث فی علم الاُصول، تحقیق: سید محمود هاشمی، قم: الغدیر.
    33. طباطبایی، محمّد حسین (1393)، المیزان، بیروت: الأعلمی.
    34. طبرانی، أبو القاسم، (1413 ق)، الدعاء للطبران، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    35. ــــــــــــــــــــ، (1415 ق) (الف)، المعجم الأوسط، تحقیق: طارق بن عوض الله بن محمّد و عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، القاهرة: دار الحرمین.
    36. ــــــــــــــــــــ،(1415 ق) (ب)، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی السلفی، الطبعة الثانیة، القاهرة: دارالنشر.
    37. طوسی، محمّد بن الحسن، (1363 ش)، الإستبصار، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    38. ــــــــــــــــــــــــــــ،(1364 ش)، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    39. عاملی، محمّد بهاء الدین، (1396 ق)، الوجیزه فی علم الدرایة، قم: المکتبة الإسلامیه.
    40. عبد الرزاق بن همام، أبو بکر، (1403 ق)، المصنّف، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: المکتب الإسلامی.
    41. غفاری، علی اکبر، (1403 ش)، تعلیقه بر بحار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    42. قاضی النکری، الاحمد، (1421 ق)، دستور العلماء أو جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    43. قرطبی، أبو عبد الله، (1384 ق)، الجامع لأحکام القرآن، تحقیق: أحمد البردونی و إبراهیم أطفیش، القاهرة: دار الکتب الإسلامیة.
    44. کلینی، محمّد بن یعقوب، (1430 ق)، الکافی، تحقیق: مرکز تحقیقات دار الحدیث، به اهتمام: محمّد حسین درایتی، قم: دار الحدیث.
    45. مامقانی، عبدالله، (1411 ق)، مقباس الهدایة، تحقیق: محمّدرضا مامقانی، قم: آل البیت.
    46. مجلسی، محمّد باقر، (1404 ش)، بحارالأنوار، تهران: شرکت طبع بحار الأنوار.
    47. مجلسی، محمّد تقی، (1406 ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق: حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم: کوشانبور.
    48. مدیر شانه‌چی، کاظم، (1386 ش)، علم الحدیث، قم: جامعه مدرسین.
    49. مفید، محمّد بن محمّد، (1413 ش)، أمالی، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
    50. مهریزی، مهدی، (1375 ش)، «نقل به معنا»، مجلّۀ علوم حدیث، ش2.
    51. نجفی، محمّدحسن (1981 م)، جواهر الکلام، تحقیق: محمود قوچانی، تصحیح: سید ابراهیم، بی جا: بی‏نا.
    52. نصیری، علی، (1390 ش)، روش شناسی نقد حدیث، قم: وحی و خرد.
    53. النمری القرطبی، أبی عمر، (1424 ق)، جامع بیان العلم وفضله، تحقیق: أبو عبد الرحمن فواز أحمد زمرلی، بی‏جا: دار ابن حزم.
    54. نوری، میرزا حسین، (1408 ق)، مستدرک الوسائل، قم: آل البیت.