دلایل بایستگی اعتبار‌سنجی احادیث در پرتو قرآن

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی

چکیده

رهیافت آسیب‌های فراوان به سپهر احادیث، نقد سند و محتوای آنها را بایسته می‌نماید. در فرآیند اعتبار‌سنجی حدیث، بسنده کردن به بررسی سند حدیث، برای داوری درباره آن به سبب وجود مؤلفه‌هایی چون وجود راویان مسکوتٌ‌عنه، مختلفٌ فیه و مجهول و نیز آسیب‌های دیگری در زنجیرۀ نقل حدیث، ناکارآمد می‌نماید. در میان گونه‌های نقد محتوایی نیز عرضه حدیث به قرآن نتیجه‌ای برای داوری استوارتر فراهم خواهد آورد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره از منابع کتابخانه ای درپی یافتن دلایل نیازمندی فرآیند اعتبارسنجی حدیث بوسیله قرآن است. دلایل عقلی ضرورت بهره ازین فرآیند بر مقایسه سند، متن، جهت صدور، دلالت و دلایل حجیّت قرآن با حدیث استوار هستند. این دلایل به نحو تضمنّی بر عرضه حدیث به قرآن رهنمون هستند. اما دلایلی چون نقش مرجعیت قرآن برای معارف دینی دلالتی مستقیم، بر بایستگی پیش‌گفته دارند. دلایل نقلی مورد بهره درین پژوهش، گزاره‌های برآمده از قرآن و سنّت هستند که از انواع دلالتهای مطابقی و التزامی آنها در راستای اثبات بایستگی عرضه حدیث به قرآن بهره گرفته شده است. این دلایل عبارتند از: آیات دربردارنده ویژگی‌های فرازمندی قرآن برای سنجش رهیافتها ونیز رجوع به قرآن در هنگامه کشمکش‌ها، روایات مشهور به ثقلین و اخبار عَرض.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن مجید.
  2. ابن بابویه، محمد بن على، (1385ش)، علل الشرائع، قم: کتاب‏فروشی داوری.
  3. ابن بابویه، محمد بن على، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: ؟.
  4. ابن حزم، علی بن احمد، (1404ق)، الإحکام فی أصول الأحکام، قاهره: دار الحدیث.
  5. ابن حنبل، احمد، (1416ق)، مسند احمد، تحقیق: احمد محمد شاکر، قاهره: دار الحدیث.
  6. ابن عاشور، محمدطاهر، (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: ‏مؤسسه التاریخ العربی.
  7. ابن قیّم جوزی، محمد بن ابی‏بکر، (1390ق)، المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، حلب: مکتبه المطبوعات الاسلامیه.
  8. ابن ماجه، محمد بن یزید، (1430ق)، سنن ابن ماجه، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: ‏دار الرساله العالمیه.
  9. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  10. ابوریه، محمد، (بی تا)، اضواء علی السنه محمدیه، بیروت: دار الکتاب الاسلامی.
  11. احمدی، مهدی، (1394)، عرضۀ حدیث بر قرآن، قم: دار الحدیث.
  12. اشکوری، ابوالفضل، (1359ش)، سنّت، قم: حرب.
  13. آمدی، علی بن محمد، (1402)، الاحکام، تحقیق: عبدالرزاق عنیفی، بیروت: اعلمی.
  14. بحرانی، یوسف، (1363)، حدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، قم: جامعۀ مدرسین.
  15. بزدوی، علی بن محمد، (بی تا)، اصول البزدوی، کراچی: میر محمد کتاب‏خانه علم و ادب.
  16. تهانوی، ظفر احمد، (1404ق)، قواعد فی علم الحدیث، بیروت: مکتب المطبوعات الاسلامی.
  17. جصّاص، احمد بن علی، (1415ق)، احکام القرآن، تحقیق: عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  18. جوادی آملی، عبداللّٰه، (1379ش)، تسنیم، قم: اسراء.
  19. حاجی خلیفه، (1386ق)، کشف الظنون، بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی.
  20. حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّٰه، (1411ق)، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  21. حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّٰه، (1431ق)، معرفه علوم الحدیث و کمیّه اجناسه، ریاض: مکتبة المعارف.
  22. حسینی میلانی، علی، (بی تا)، نفحات الأزهار فی خلاصه عبقات الأنوار، قم: حقایق.
  23. حمیرى، عبداللّٰه بن جعفر، (1413 ق)، قرب الإسناد، قم: مؤسسۀ آل البیت.
  24. خطیب، معتز، (2011)، رد الحدیث من جهه المتن، داراسه فی مناهج المحدثین و الاصولیین، بیروت: شبکه العربیه للأبحاث و النشر.
  25. خویی، سید ابوالقاسم، (1389)، البیان فی تفسیر القرآن، تهران‏: خرسندی.
  26. دمینی، مسفر عزم‏الله، (1404ق)، مقائیس نقد متون السنه، ریاض: بی نا.
  27. ذهبی، محمد بن احمد، (1995م)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  28. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، مفردات فی الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
  29. رضا، محمدرشید، (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفه.
  30. زرکشی، محمد بن بهادر، (1421ق)، البحر المحیط فی أصول الفقه، بیروت: ‏دار الکتاب
    العلمیه.
  31. زرکلی، خیرالدین، (1980م)، الاعلام، بیروت: دار العلم للملائین.
  32. زمخشرى، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: ؟.
  33. سرخسی، محمد بن احمد، (1414ق)، أصول السرخسی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  34. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‏بکر، (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتاب‏خانۀ آیت‏اللّٰه العظمی مرعشی نجفی.
  35. شاطبی، ابراهیم بن موسی، (بی تا)، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  36. شافعی، محمد بن ادریس، (1410ق)، الأم، بیروت: ‏دار المعرفه.
  37. شوکانی، محمد بن علی، (1419ق)، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، بیروت: ‏دار الکتاب العربی.
  38. شهید ثانی، زین‏الدین بن علی، (1423ق)، الرعایه لحال البدایه فی علم الدرایه، قم: بوستان کتاب.
  39. صادقی تهرانی، محمد، (1405ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، تهران‏: نشر فرهنگ اسلامی.
  40. طباطبایی، سید محمدحسین، (1391)، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  41. طباطبایی، سید محمدحسین، (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  42. طباطبایی، محمدکاظم، (1398ش)، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
  43. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران‏: ناصر خسرو.
  44. طوسی، محمد بن حسن، (1411ق)، الغیبه، قم: دارالمعارف الإسلامیه.
  45. طوسی، محمد بن حسن، (1417ق)، العده فی اصول الفقه، تحقیق: محمدرضا انصاری، بی جا: بی نا.
  46. طوسی، محمد بن حسن، (1431ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: ذوی‏القربی.
  47. عتر، نورالدین، (1399ق)، منهج النقد فی علوم الحدیث، بیروت: دار الفکر.
  48. علم‏الهدی، مرتضی، (بی تا)، الذریعه الی اصول الشریعه، تحقیق: ابوالقاسم گرجی، تهران‏: دانشگاه تهران.
  49. عیاشى، محمد بن مسعود، (1380 ق)، تفسیر العیّاشی، تهران‏: ؟.
  50. غزالی، محمد بن محمد، (1417ق)، المستصفی من علم الاصول، بیروت: مؤسسة الرساله.
  51. فهد، ناصر بن حمد، (1420ق)، الإعلام بمخالفات الموافقات و الاعتصام، ریاض: مکتبه الرشد.
  52. فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى، (1415 ق)، تفسیر الصافی، تهران‏: مکتبه الصدر.
  53. قضاه، امین، (1409ق)، «نقد الحدیث بین سند النقل و حکم العقل»، مجله مرکز بحوث السنة
    و السیرة، شمارۀ 4.
  54. قمی، علی بن ابراهیم، (1363)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  55. کردی، اسماعیل، (2008م)، نحو تفعیل قواعد متن الحدیث، دمشق: دار الاوائل.
  56. کشّی، محمد بن عمر، (1363)، اختیار معرفه الرجال، مع تعلیقات: میرداماد الأسترآبادی، قم: مؤسسۀ آل البیت.
  57. کلباسی، ابوالهدی، (1419ق)، سماء المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسۀ ولی عصر.
  58. کلینی، محمد بن یعقوب، (1429ق)، الکافی، قم: دار الحدیث.
  59. مامقانی، عبدالله، (1431ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث.
  60. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی.
  61. محقق گرفمی، البرز، (1396ش)، مصحف جاوید (نقد انگاره‏های باورمندان به تحریف قرآن)، رشت: پژواک.
  62. مسعودی، عبدالهادی، (1389)، وضع و نقد حدیث، تهران‏: سمت.
  63. مسعودی، عبدالهادی، (1397)، آسیب‏شناسی حدیث، تهران‏: سمت.
  64. مصطفوى، حسن، (1430ق)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  65. معرفت، محمدهادی، (1429) (الف)، التفسیر الأثری الجامع، قم: مؤسسۀ تمهید.
  66. معرفت، محمدهادی، (1429) (ب)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسۀ تمهید.
  67. موسوی خمینی، سید روح‏الله، (1388)، ولایت فقیه، تهران‏: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  68. میرداماد، محمدباقر بن محمد، (1311ق)، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، قم: دار الخلافه.
  69. نایینی، محمدحسین، (1352ق)، اجود التقریرات، تحقیق: سید ابوالقاسم خویی، صیدا: مطبعه الفرقان.