تحلیل معنایی و بازتاب‌های کلامی و اعتقادی «أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ»

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

دانشجوی دکتری کلام امامیه دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

آیه «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ» در سوره انفال از آن دسته آیاتی است که در دیدگاه روایات و مفسّران شیعه و اهل سنت دارای معانی و احتمال‌های متفاوتی است. این پژوهش در راستای تحلیل معنایی این آیه به روش تحلیلی- توصیفی و با تکیه بر روایات تفسیری و دیدگاه مفسّران شیعه و اهل سنت نگاشته شده است. این مقاله پس از بررسی لغات مهم آیه و به دست آوردن معانی آن به بیان روایات تفسیری ذیل آن پرداخته و از دیدگاه روایات، معانی حائل شدن خداوند بین انسان و قلبش را معرفی کرده، سپس اندیشه‌های تفسیری چهار مفسّر شیعه و اهل سنت یعنی شیخ طوسی، طبرسی، فخر رازی و علامه طباطبائی را بیان می‌دارد مبنی بر اینکه آن‌ها معتقدند: حائل شدن خداوند بین انسان و قلبش به سبب مرگ بوده یا به معنای نزدیکتر بودن خداوند به انسان از خودش است. سومین احتمال از دیدگاه این مفسّران حائل شدن خداوند به معنای دگرگون‌کننده قلوب است و علامه حائل شدن را به معنای مالکیت خداوند می‌داند. در پایان این پژوهش، به بیان چهار بازتاب کلامی، اعتقادی آیه پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. *. قرآن کریم.

    1. نهج‏البلاغه.
    2. ابن بابویه، محمدبن علی(1398ق). التوحید. هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیّه قم.
    3. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏(1374 ش). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسّسه بعثت‏، چاپ اول.
    4. برنجکار، رضا(1393ش). معرفت توحید و عدل. تهران: مؤسّسه فرهنگی نبأ، چاپ اول.
    5. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملّایین، چاپ اول.
    6. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1374 ش). مفردات الفاظ قرآن‏. تهران: مرتضوی، ‏چاپ دوم.
    7. طباطبائی، سید محمدحسین(1374ش). تفسیر المیزان. ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیّه، چاپ پنجم.
    8. طبرسى، فضل بن حسن (1372ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
    9. طوسى، محمد بن حسن(بی‏تا)، التبیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
    10. فخر رازی، محمدبن عمر(1420ق). التفسیرالکبیر. بیروت: داراحیاءالتراث العربی، چ اول.
    11. فیض کاشانى، ملامحسن(1415ق). تفسیر الصّافى. تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
    12. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیّة، چاپ اول.
    13. قرشى، على‏اکبر(1371ش). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیّة‏، چاپ ششم.
    14. قمی، علی بن ابراهیم (1363ش). تفسیرالقمی. طیب موسوی جزایری، قم: دارالکتاب، چاپ سوم.
    15. عیّاشی، محمدبن مسعود(1380ق). التفسیر(تفسیرالعیّاشی).تهران: مکتبة العلمیّة الاسلأمیّة، چاپ اول.
    16. محمد بن مکرم، ابن منظور(1414ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
    17. مکارم شیرازی، ناصر (1386ش). پیام قرآن. تهران: دارالکتب الاسلأمیّه، چاپ نهم. 
    18. ‏ مصطفوى، حسن‏(1430ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. بیروت: دارالکتب العلمیّة، چاپ سوم.