بررسی دیدگاه عدم دست‌یابی به مدلول برخی از آیات بدون آگاهی بر سبب نزول (با تکیه بر دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان)

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

برخی از صاحب نظران علوم قرآنی بر این باور هستند که در بعضی از آیات قرآن بدون آگاهی بر سبب نزول امکان فهم وجود ندارد. با توجه به اینکه سخن حاضر با دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که قرآن را در روشنگری و بیان خود نیازمند چیز دیگر نمی‌داند، مغایرت دارد؛ لذا ضرورت دیده شد، پژوهشی در نحوه تبیین آیات مورد بحث مولفان آثار علوم قرآنی در تفسیر المیزان صورت پذیرد. با توجه به ساختار پژوهش و کمیت آن، به احصای آیاتی پرداخته شد که بیش‌ترین استناد توسط دانشمندان علوم قرآنی درباره بحث حاضر را داشته-اند. نتیجه تحقیق آنکه در تبیین معنای آیات ایشان متکی به ظاهر آیات و روش قرآن به قرآن است. با این وجود در آیاتی که سبب نزول به صورت روایت از معصوم(ع) نقل شده و ملاک احادیث معتبر را دارد، در نظریه تفسیری ایشان نمود دارد، بدین ترتیب که در استنباط مطلبی که آیه به صورت قطع بدان دلالت ندارد، دیدگاهی که روایات بدان اشاره دارند را تقویت می‌کند و با این بیان می‌توان گفت که علامه طباطبایی در بیان آرای تفسیری خود متأثر از روایات معصومان(ع) بوده است و تا جایی که ظاهر آیه بدان دلالت دارد، مورد استناد ایشان قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن مجید
    1. ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت؛ مؤسسة التاریخ العربی؛
    2. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول؛
    3. ابن‏فارس، أحمد بن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی؛
    4. آلوسى، محمود بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة؛
    5. بابایی، علی‏اکبر (1394ش)، قواعد تفسیر قرآن، تهران، انتشارات سمت؛
    6. بلاغى، محمدجواد (بی‏تا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بی‏نا.
    7. بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی؛
    8. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد (1418ق)، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی؛
    9. جعفرى، یعقوب (1376ش)، تفسیر کوثر، قم، موسسه انتشارات هجرت؛
    10. جلیلی، سیدهدایت (پاییز 1390ش)، اسباب نزول در نظریه تفسیری طباطبایی، فصلنامه علمی مطالعات تفسیری، شماره هفتم، صفحات 9-32؛
    11. جوان آراسته، حسین (1380ش)، درسنامه علوم قرآنی، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم؛
    12. جوهرى، اسماعیل بن حمّاد (1407ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملابین؛
    13. حسینى همدانى، محمد (1404ق)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفى؛
    14. حکیم، محمدباقر (1417ق)، علوم القرآن، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ سوم؛
    15. حویزى، عبدعلى بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم؛
    16. خویى، ابوالقاسم (1430ق)، البیان فى تفسیر القرآن، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی؛
    17. دشتی، سیدمحمود (1382ش)، دایرة المعارف قرآن کریم: مقاله اسباب النزول، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم؛
    18. راغب أصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم؛
    19. رجبی، محمود (1383ش)، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛
    20. زرقانى، محمد عبدالعظیم (بی‏تا)، مناهل العرفان فى علوم القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی؛
    21. زرکشى، محمد بن بهادر (1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة؛
    22. زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم؛
    23. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم؛
    24. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى=؛
    25. الصابونى‏، محمد على (1405ق)، التبیان فی علوم القرآن‏، بیروت، عالم الکتب‏؛
    26. صافى، محمود (1418ق)، الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة، دمشق، دار الرشید، چاپ چهارم؛
    27. صالح، صبحی (1372ش)، مباحث فی علوم القرآن، قم، الشریف الرضی؛
    28. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم؛
    29. ـــــــــــــــــــــــــ (1391ش)، قرآن در اسلام، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم؛
    30. طبرسى، فضل بن حسن (1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت؛
    31. ـــــــــــــــــــــ (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم؛
    32. طوسى، محمد بن حسن (بی‏تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی؛
    33. طیب، عبدالحسین (1369ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم؛
    34. عتر، نورالدین (1416ق)، علوم القرآن الکریم، دمشق، مطبعة الصباح؛
    35. عنایه، غازى حسین (1411ق)، أسباب النزول القرآنی، بیروت، دار الجیل؛
    36. غانم قدورى، الحمد (1423ق)، محاضرات فی علوم القرآن، عمان، دار عمار؛
    37. فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم؛
    38. فضل الله، محمد حسین (1419ق)، من وحى القرآن، بیروت، دار الملاک، بیروت؛
    39. فضلی، عبدالهادی (1416ق)، اصوال الحدیث، موسسه امّ القری و التحقیق و النشر، چاپ دوم؛
    40. فیومى، أحمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، موسسه دار الهجرة، چاپ دوم؛
    41. قاسمى، جمال‏الدین (1418ق)، محاسن التأویل، بیروت، دار الکتب العلمیة؛
    42. قرشى، على اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم؛
    43. ــــــــــــــ (1375ش)، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ دوم؛
    44. قطان، مناع (1421ق)، مباحث فی علوم القرآن، بیروت، مؤسسة الرسالة؛
    45. قمى، على بن ابراهیم (1363ش)، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم؛
    46. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله (1336ش)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشى اسلامیه؛
    47. مدنى، علیخان بن احمد (بی‏تا)، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، قم، ذوی القربى؛
    48. مراغى، احمد مصطفى (بی‏تا)، تفسیر المراغى، بیروت، دار الفکر؛
    49. مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛
    50. ـــــــــــــــ (1380ش)، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب؛
    51. معرفت، محمدهادی (1410ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، حوزه علمیه قم،، چاپ سوم؛
    52. ــــــــــــــــــ (1381ش)، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ چهارم؛
    53. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی؛
    54. مکارم شیرازى، ناصر (1371ش)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم؛
    55. واحدى، على بن احمد (1411ق)، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة؛

    یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب (بی‏تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر؛