جریان‌شناسی رویکردهای حدیثی حوزه علمیّه قم از ابتدای بازتأسیس تاکنون

نوع مقاله : همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیّه قم

نویسنده

دانش‌آموخته حوزه علمیّه قم و دانشجوی دکتری رشته علوم و معارف نهج البلاغه دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

ورود به هر دانشی، مستلزم آگاهی لازم از رویکردها، دیدگاه‌ها و جریان‌های گوناگون و مطرح در آن دانش است. پس از گذشت صد سال از بازتاسیس حوزه علمیه قم، جریان‌های حدیثی بسیاری در عرصه‌های حجیت، علوم پیرامونی حدیث، تصحیح و تحقیق، اعتبار سنجی و مراکز حدیثی شیعه فعالیت دارند که هر کدام ناشی از نظرات کنش‌گران مطرح خود، تاثیرات عینی گوناگونی در صحنه اجتماع و گروه‌های حامی خود گذاشته‌اند. شناخت هر یک از این جریان‌های فعال، نیمه فعال و یا غیر فعال در حوزه علمیه قم در سده گذشته، به محققان عرصه حدیث کمک می‌کند تا با نگاهی روشن وارد این عرصه شده و نوشتارهای خود را سامان بخشند. این نوشتار با مروری گذرا به جریان‌های حدیثی در عرصه‌های ذکر شده، به این نتیجه رسیده است که ضمن اهمیت بسیار حدیث در جریان‌های مختلف حدیثی و فقهی در حوزه علمیه قم، رویکرد افراطی، اعتدالی و تفریطی به گزارش‌گر سنت اهل بیت: در این حوزه همانند حوزه‌های دیگر وجود داشته است. دستاورد اصلی این مقاله، تاثیرگذاری کم‌نظیر حوزه علمیه قم خصوصا پس از انقلاب اسلامی در رشد، تنوّع رویکردهای گوناگون حدیثی، ورود و تربیت پژوهشگران، تعداد بالای پژوهش‌ها با روش‌های مختلف و اثرگذاری و حضور حدیث در میان مردم است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابراهیم پور، علی (۱۳۹۸)، «بررسی تحلیلی ضرورت، فوائد و مزایای نظری و عملی دانش جریان‏شناسی»، زبان و فرهنگ ملل، شمارۀ ۳، صفحۀ ۹۷ – ۱۱۹.
  2. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۴۱۹ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة، ‏اوّل.
  3. ابن الغضائری، احمد بن الحسین (۱۴۲۲ق)، الرجال، قم: مؤسسۀ علمی -فرهنگی دارالحدیث، ‏اوّل.
  4. ادیبی لاریجانی، محمّد باقر (۱۳۸۷ش)، مرزدار مکتب اهل بیت:، قم: دانشکدۀ اصول دین، ‏اوّل.
  5. اشتهاردی، علی‏پناه (۱۴۱۳ق)، تقریرات ثلاثة (الغصب و الوصیة و میراث الازواج)، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی، ‏اوّل.
  6. الهی‏بخش، خادم حسین (۲۰۰۵م)، دراسات فی الفرق: القرآنیون و شبهاتهم حول السنة، طائف: مکتبة الصدیق للنشر و التوزیع.
  7. برقعی قمی، سیّد ابوالفضل (۱۳۸۷ش)، سوانح ایام در زندگانی خادم الاسلام علامه برقعی، ریاض: دارالآل و الصحب، ‏اوّل.
  8. بروجردی، سیّد حسین (۱۴۱۴ق)، ترتیب اسانید کتاب الکافی، تحقیق: حسن نوری، مشهد: مرکز پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی، ‏اوّل.
  9. بهرامی، محمّد حسین (۱۳۸۸ش)، بررسی تطبیقی منهج حدیثی شیخ حر عاملی و آیة اللّٰه بروجردی در کتاب‏های وسائل الشیعة و جامع ‏أحادیث الشیعة، رسالۀ دکتری، دانشگاه قم.
  10. پهلوان، منصور (۱۳۹۶)، «طباطبایی و المیزان (پرسش‏ها و پاسخ‏ها)»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه، شمارۀ ۵۷، صفحۀ ۹ -۳۳.
  11. تحریریۀ مجلۀ حوزه (۱۳۷۰)، «مصاحبه با محمّد واعظ‏زاده خراسانى» مجلۀ حوزه، سال هشتم، شمارۀ ۴۳ -۴۴، صفحۀ ۱۹۵ - ۲۳۸.
  12. تصدیقی شاهرضائی، علی و دیگران (۱۳۹۳ش)، «نقد دیدگاه روش تفسیر قرآن به قرآن قرآنیان شیعه»، پژوهش دینی، شمارۀ ۲۹، صفحۀ ۱ -۱۶.
  13. جعفریان، رسول (۱۳۸۰ش)، جریان‏ها و جنبش‏های مذهبی -سیاسی ایران، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، ‏اوّل.
  14. حسینی طباطبایی، سیّد مصطفی (بی‏تا)، بررسی روایات ساختگی در کتب حدیث، بی‏جا: بی‏نا.
  15. حسینی شیرازی، سیّد علیرضا (۱۳۹۷ش)، اعتبار‏‏‏سنجی احادیث شیعه (زیرساخت‏ها، فرآیندها، پیامدها)، تهران: سمت، ‏اوّل.
  16. حسن، طلال (۱۴۳۸ق)، مفاصل الإصلاح فی الفکر الشیعی، بغداد: مؤسسۀ فرهنگی امام جواد۷، چاپ ‏اوّل.
  17. ــــــــــ (۱۳۹۵ش)، میزان تصحیح الموروث الروائی معالم نظریة عرض الروایات علی القرآن الکریم (تقریراً لأبحاث المرجع الدینی السید کمال الحیدری)، قم: دارالفراقد، سوم.
  18. حکمی‏زاده، علی‏اکبر (۱۳۲۲ش)، «اسرار هزار ساله»، هفته نامه پرچم، شمارۀ ۱۲.
  19. حیدری، سیّد کمال (۱۴۳۸ق)، من محوریة الإسلام الحدیث إلی محوریة الإسلام القرآن، بغداد: مؤسسۀ فرهنگی امام جواد۷، ‏اوّل.
  20. خدامیان آرانی، مهدی (۱۳۸۹ش)، فهارس الشیعة، قم: مؤسسۀ تراث الشیعة، ‏اوّل.
  21. خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۸۹ش)، جریان‏شناسی ضد فرهنگ‏ها، قم: انتشارات تعلیم و تربیت اسلامی، ‏اوّل.
  22. ــــــــــ (۱۳۹۴ش) جریان‏شناسی فکری ایران معاصر، قم: نشر معارف، ‏اوّل.
  23. رحمان‏ستایش، محمّدکاظم و دیگران (۱۴۰۰ش)، جریان‏شناسی مطالعات حدیثی معاصر، قم: دارالحدیث، ‏اوّل.
  24. رفیعی علا مرودشتی، علی (۱۳۸۷ش)، «مراکز علمی و فرهنگی: آشنایی با مؤسسۀ آل البیت:لاحیاء التراث»، مجلۀ آینۀ میراث، شمارۀ ۳و۴، صفحۀ ۱۱۲ -۱۲۲.
  25. دیاری بیدگلی، محمّدتقی و دیگران (۱۳۹۰ش)، «بررسی مبانی امام خمینی در حجیت روایات فقهی و غیرفقهی»، دوفصلنامه کتاب قیّم، شمارۀ ۳، صفحۀ ۵۷ -۷۸.
  26. شیرازی، سیّد رضی و دیگران (۱۴۰۱ش)، «ارزیابی حدیث به روش تحلیل فهرستی؛ دیدگاه‏ها و مبانی»، دوفصلنامۀ مطالعات قرآن و حدیث، شمارۀ ۳۰، صفحۀ ۲۵ -۵۶.
  27. صادقی تهرانی، محمّد (۱۳۸۳ش)، فقه گویا، تهران: انتشارات امید فردا، ‏اوّل.
  28. صالحی نجف‏آبادی، نعمت اللّٰه (۱۳۸۷ش)، شهید جاوید، تهران: نشر امید فردا، چهارم.
  29. ــــــــــ (۱۳۹۰ش)، حدیث‏های خیالی در تفسیر مجمع البیان به همراه چهار مقاله تفسیری، تهران: انتشارات کویر، پنجم.
  30. ــــــــــ (۱۳۸۵ش)، غلوّ (درآمدی بر افکار و عقاید غالیان در دین)، تهران: انتشارات کویر، سوم.
  31. ــــــــــ (۱۳۷۹ش)، نگاهی به حماسۀ حسینی استاد مطهری، تهران: انتشارات کویر، ‏اوّل.
  32. ــــــــــ (۱۳۸۰ش)، عصای موسی یا درمان بیماری غلو، تهران: انتشارات امید فردا، ‏اوّل.
  33. طباطبایى، محمّدحسین (۱۳۹۰ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، دوم.
  34. ــــــــــ (۱۴۲۷ق)، تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ‏اوّل.
  35. طباطبایی، سیّد محمّدکاظم (۱۳۸۸ش)، تاریخ حدیث شیعه (عصر غیبت)، قم: دارالحدیث، ‏اوّل.
  36. طبرى، محمّد بن جریر (۱۴۱۲ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة، ‏اوّل.
  37. طوسى، محمّد بن الحسن (۱۴۲۰ق)، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الاُصول، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، ‏اوّل.
  38. ــــــــــ (۱۴۲۷ق)، الرجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ‏اوّل.
  39. عسکری، مرتضی (۱۴۱۲ق)، معالم المدرستین، تهران: موسسة البعثة، چهارم.
  40. عمادی حائری، سیّد محمّد (۱۳۸۸ش)، بازسازی متون کهن حدیث شیعه: روش، تحلیل، نمونه، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ‏اوّل.
  41. فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۹ش)، روحانیت و تجدد با تأکید بر جریان‏های فکری -سیاسی حوزۀ علمیۀ قم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ‏اوّل.
  42. فرید تنکابنی، عبدالوهاب (بی‏تا)، اسلام و رجعت، بی‏جا: سایت کتابخانۀ عقیده.
  43. فیومى، احمد بن محمّد (۱۴۱۴ق)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: مؤسسۀ دارالهجرة، دوم.
  44. مباحثات (۱۳۹۲ش)، مصاحبه با آیة اللّٰه احمدی شاهرودی، 1686 https://mobahesat.ir/
  45. محمّدی ری‏شهری، محمّد (۱۳۸۸ش)، خاطره‏ها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چهارم.
  46. معارف، مجید و دیگران (۱۳۹۴ش)، درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر، تهران: سمت، ‏اوّل.
  47. مددی، سیّد احمد (۱۳۹۳ش)، نگاهی به دریا، قم: مؤسسۀ کتاب‏شناسی شیعه، ‏اوّل.
  48. مدرسۀ فقاهت (۱۳۹۱ش)، آرشیو درس استاد سیّد محمّدجواد شبیری زنجانی،

http://www.eshia.ir/feqh/archive/shobeiry_mohammad/rejal/91/

  1. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، noorsoft.org.
  2. مرسلوند، حسن (۱۳۷۶ش)، زندگی‏نامۀ رجال و مشاهیر ایران (۱۳۲۰ -۱۲۹۹ش)، تهران: نشر الهام، دوم.
  3. مطهری، مرتضی (۱۳۶۸ش)، ده گفتار، تهران: انتشارات صدرا، ‏اوّل.
  4. معرفت، محمّدهادی (۱۳۹۰ش)، التفسیر الاثری الجامع، ترجمه: جواد ایروانی، قم: نشر تمهید، ‏اوّل.
  5. معماری، داود و دیگران (۱۳۹۹)، «رویکرد و معیارهای رجالی آیة اللّٰه شبیری زنجانی»، دوفصلنامۀ مطالعات فهم حدیث، شمارۀ ۱۲، صفحۀ ۱۹۳ -۲۱۵.
  6. موسوی تبریزی، سیّد حسین (۱۳۸۴ش)، خاطرات آیة اللّٰه سیّد حسین موسوی تبریزی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ‏اوّل.
  7. نجاشی، احمد بن على (۱۳۶۵ش)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ششم.
  8. ــــــــــ (۱۳۹۴ش)، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنّفی الشیعة)، تحقیق و مقدّمه: محمّد باقر ملکیان، قم: بوستان کتاب، ‏اوّل.