سیر تطوّر و مواجهه علما با احادیث سیاسی پس از بازتأسیس حوزه علمیّه قم تا کنون

نوع مقاله : همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیّه قم

نویسنده

دانش آموخته حوزه علمیه قم، دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

چکیده

حدیث به عنوان دومین منبع، پس از قرآن کریم، در شناخت بشری نقش بسزایی دارد. کتابت حدیث از همان ابتدا در کنار قرآن مورد توجه قرار گرفت. مسلمانان از زمان حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به جمع‌آوری آن همت گماشتند. میراث روایی شیعه نقش بسزای در شکل گیری فرهنگ و تمدن اسلامی داشته است. پس از شکل گیری حوزه علمیه قم شاهد شکوفایی و تغییرات شگرفی در توجه به منایع اسلامی بویژه احادیث و بخصوص احادیث با موضوعات سیاسی هستیم. (بیان مساله) پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به این سیر تطور پرداخته است. (روش) می توان این سیر تکاملی و تغییرات بوجود آمده در نگرش به احادیث سیاسی در میان علما را به پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران مورد توجه قرار داد. با این حال این تطور شامل موارد: حدیث نگاری محض، توجه مجدد به نگارش مجامع روایی، گسترش فقه سیاسی شیعه، نگاه تخصص و انتشار کتب احدیث سیاسی در حوزه علمیه قم است. (یافته ها) هم اکنون با توجه به مساله محوری و نظریه پردازی اسلامی و با توجه به نگاه موضوعی به احادیث، بررسی موضوعی احادیت سیاسی و نظریه پردازی از آن ها باید مورد توجه قرارگیرد.(پیشنهادات)

کلیدواژه‌ها


  1. انصاری، زکریا بن محمّد (۱۴۱۱ ق)، الحدود الأنیقة و التعریفات الدقیقة، بیروت: دار الفکر المعاصر.
  2. ایزدهی، سیّد سجاد (بهار ۱۳۹۴ ش)، «ماهیت فقه سیاسی»، فصلنامۀ حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شمارۀ ۴۴، صفحۀ ۱۵۳ -۱۷۷.
  3. آقابزرگ تهرانی، محمّدمحسن (۱۴۰۳ ق)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالاضواء.
  4. جعفریان، رسول (۱۳۸۰ ش)، تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، قم: انصاریان.
  5. حسینی، احمد بن محمّد (۱۴۰۳ ق)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء.
  6. الحلبی، نورالدین عتر محمّد (۱۴۱۸ ق)، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دارالفکر.
  7. خمینی، روح اللّٰه (۱۳۷۲ ش)، صحیفۀ نور، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی=.
  8. خویی، سیدابوالقاسم (۱۳۷۴ ش)، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
  9. سیدباقری، سیدکاظم (بهار ۱۳۸۸ ش)، «اجتهاد و بسترهای نظریه‏پردازی در فقه سیاسی شیعه در دوران معاصر»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، شمارۀ ۱۶، صفحۀ ۱۰۷ -۱۳۹.
  10. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (۱۴۲۴ ق)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواری، ریاض: دار العاصمة.
  11. شهید ثانی، زین الدین بن علی (۱۴۰۸ ق)، الرعایة فی علم الدرایة، قم: مکتبة آیة اللّٰه المرعشی العامة.
  12. شیخ طوسی، محمّد بن الحسن (۱۳۶۴ ش)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  13. صبحی صالح (۱۹۸۴ م)، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت: دار العلم للملایین.
  14. صدر، سیّد حسن (۱۳۷۱ ش)، نهایة الدرایة فی شرح الوجیزة للبهائی، تحقیق: ماجد الغرباوی، تهران: مشعر.
  15. طاهری، محمّد (زمستان ۱۳۹۵ ش)، «سیر تحوّل و تکامل فقه سیاسی در ادوار تطوّر فقه سیاسی شیعه»، فصلنامۀ حکومت اسلامی، پیاپی ۸۲، صفحۀ ۵۵ -۸۲.
  16. طباطبایی، سیّد کاظم (۱۳۷۷ ش)، مسندنویسی در تاریخ حدیث، قم: بوستان کتاب.
  17. عمید زنجانی، عباسعلی (۱۳۷۷ ش)، فقه سیاسی، تهران: امیر کبیر.
  18. فارابی، محمّد بن محمّد (۱۳۸۱ ش)، احصاء العلوم، ترجمه: حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  19. فراتی، عبدالوهّاب (۱۳۹۰ ش)، دانش سیاسی در حوزۀ علمیۀ قم، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  20. فیرحی، داود (۱۳۹۰ ش)، فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران: نشر نی.
  21. ــــــــــ (بهار ۱۳۸۹ ش)، «درآمدی بر فقه سیاسی»، فصلنامۀ سیاست، دورۀ چهلم، شمارۀ یک، صفحۀ ۲۱۷ -۲۳۸.
  22. قاسمی دمشقی، جمال الدین (۱۴۲۷ ق)، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت: دارالنفائس.
  23. قزوینی رازی، عبدالجلیل (۱۳۵۸ ش)، نقض (معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض»، تصحیح و تحقیق: میر جلال الدین محدّث، تهران: انجمن آثار ملّی.
  24. مالک اشعری قمی، حسن بن محمدبن حسن سائب(۱۳۶۱ ش)، تاریخ قم، ترجمه: تاج‏الدّین حسن خطیب بن بهاءالدین علی بن حسن بن عبدالملک قمی، تحقیق: محمدرضا انصاری قمی، تهران: توس.
  25. میراحمدی، منصور (۱۳۹۵ ش)، فقه سیاسی، تهران: سمت.
  26. میراحمدی، منصور (شهریور ۱۳۹۰ ش)، «فقه و امر سیاسی»، فصلنامۀ جستارهای سیاسی معاصر، دورۀ دوم، شمارۀ یک، صفحۀ ۱۱۷ -۱۳۶.
  27. ورعی، سیّد جواد (شهریور ۱۳۹۵ ش)، «جستاری در تاریخ و ادوار فقه سیاسی شیعه»، دوفصلنامۀ شیعه‏پژوهی، دورۀ دوم، شمارۀ ۷، صفحۀ ۱۲۵ -۱۴۷.