سیرۀ عملی امام رضا (علیه السلام) در برخورد با فرقۀ غلات

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه مازندران

2 کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران

چکیده

بحث‌ از غلو و غالیان، از مباحث‌ مهم و پرجنجالی است‌ که همواره در میان مسلمانان به‌خصوص شیعیان مطرح بوده و هست. جریان غلو و عقاید افراطی غلات برای تشیع خطرناک‌ بود؛ زیرا علاوه‌بر آشفتگی‌ در عقاید شیعیان و ایجاد اختلاف و تفرقه‌ در بین آنان، شیعه را در نظر دیگران، نسبت به فروعات دینی، افرادی بی‌قید و بند نشان می‌داد و دستاویزی برای حاکمان و متعصبان اهل سنّت قرار می‌گرفت‌؛ سپس آنان را بر آن می‌داشت تا به بهانه‌ تفکرات انحرافی غلات، به سرکوبی و شماتت کل شیعیان بپردازند. از مسائل مهم در دوره‌ امام رضا7، سیاست‌‌های آن امام در برخورد با فرقه‌های انحرافی است. اهمیت این بحث از آنجا روشن می‌شود که بدانیم عصر آن بزرگوار عصر ظهور نحله‌‌های گوناگون فکری در عرصه‌های مختلف بوده است. در این زمان، گروه‌های الحادی غلات‌ شیعه، واقفیه، مفوّضه، و...، در جامعه‌ حضور داشتند که هریک به سهم خود در تحریف عقاید شیعیان کوشش می‌کردند و در این مسیر حتّی از تفسیر به رأی یا جعل و تحریف حدیث نیز ابایی نداشته‌اند. نگهداری شیعیان از تأثیرات این فرق نیز از مسؤولیت‌های امام رضا7 بود. علی ‌بن‌موسی8 سیاست‌هایی

 
اتخاذ نمود تا اثرات سوء این گروه‌ها بر شیعیان را به حداقل ممکن تنزل دهند. البته آن بزرگوار هرگز در مقام‌ ایجاد تشنج‌ و یا اختلاف در سطح جامعه‌ نبود، امّا درعین ‌حال، مفوّضه و واقفیه‌ در بین گروه‌های فوق، تندترین مواضع را نسبت به غلات داشته‌اند.
مقاله‌ حاضر بر آن است‌ تا به بررسی تاریخچه‌ی پیدایش غلات، عوامل پیدایش و تأثیرات منفی آن در جامعه‌ مسلمین‌ بپردازد و موضع‌گیری امام رضا7 را با این گروه منحرف نشان دهد که چگونه‌ امام هشتم با اعمال خود مرز تشیع را از همه‌ عقاید و اندیشه‌های ضددینی (هر چند که ‌نام‌ دینی داشتند) جدا کردند.

کلیدواژه‌ها


ـ قرآن کریم، ترجمه‌: محمد مهدی فولادوند.
ـ نهج البلاغه، ترجمه‌: محمد دشتی، قم‌: پارسیان‌، چاپ اوّل، 1379 ﮬ . ش.
ـ غررالحکم‌ و دررالکلم، آمدی، عبدالواحد‌بن، محمّد، ترجمه‌ی: محمّدعلی‌ انصاری‌قمی، تهران: بی‌چا، بی‌تا.
ـ اضواءعلی‌السنة المحمّدیه، ابوریه، محمود، بیروت: مؤسسه منشورات الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
ـ منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال، استرآبادی، محمّد‌بن‌علی، تعلیق: محمّد‌باقر بن‌محمداکمل(علامه‌بهبهانی)، مطبعه‌ی محمدحسین ‌تهرانی، 1300ﮬ . ق.
ـ المقالات والفرق، اشعری‌قمی، ابی‌خلف، تحقی: دکتر محمّد‌جواد مشکور، انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ﮬ . ش.
ـ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، تحقیق: حسن‌امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1403ﮬ . ق.
ـ فرهنگ‌نامه‌ی فرقه‌های اسلامی، الامین، شریف‌یحیی، ترجمه‌ی: محمّدرضا موحدی، تهران: چاپ فرزانگان، چاپ اوّل، 1378ﮬ . ش.
ـ دائرة‌ المعارف‌ الاسلامیة الشیعیه، الامین، سید حسن، بیروت: دارالتعارف، 1418ﮬ . ش.
ـ المعجم‌ الوسیط، انیس، ابراهیم‌، تهران:انتشارات ناصرخسرو(افست)، بی‌تا.
ـ صحیفه‌ی کامل سجادیه، انصاریان، حسین، تهران: پیام آزادی، چاپ دهم، 1379ﮬ . ش.
ـ شرح‌ نهج ‌البلاغه، ابن ابی‌‌الحدید، عزالدین، تصحیح: محمّد‌ ابوالفضل‌ ابراهیم‌، بیروت: دار احیاء الکتب العربیه، 1378ﮬ . ق.
ـ مسند احمدبن‌حنبل، ابن ‌حنبل، احمد بن‌محمّد، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1412ﮬ . ق.
ـ المناقب‌ آل طالب، ابن ‌شهرآشوب، محمّد بن‌علی، تصحیح‌: سید هاشم‌ رسولی، قم: مطبعة علمیه، بی‌تا
ـ معجم‌ مقاییس اللغه، ابن‌فارس، ابوالحسن‌ احمد، تحقیق: عبدالسلام محمّد‌هارون، قم: مرکز نشر مکتب‌ الاعلام‌ الاسلامی، الطبعة الاولی، 1404ﮬ . ق.
ـ لسان‌ العرب، ابن‌منظور، ابوالفضل‌ جمال‌الدین‌ محمّد ‌بن‌مکرم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی، 1408ﮬ . ق.
ـ الفرق بین‌الفرق، بغدادی، عبدالقاهر، تصحیح‌ محمّدمحی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
ـ معرفة الحدیث و تاریخ نشره وتدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، بهبودی، محمّدباقر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ﮬ . ش.
ـ قاموس الرجال، تستری، محمد‌تقی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعة الثانیة، 1410‌ﮬ . ق.
ـ فرهنگ‌ عربی به فارسی لاروس، جرّ، خلیل، ترجمه‌: سید حمید طبیبیان، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم‌، 1373ﮬ . ش.
ـ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، جعفریان، رسول، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1372ﮬ . ش.
ـ سیرة الائمة الاثنی‌عشر، حسنی، هاشم‌معروف، بیروت: دار القلم، الطبعة الثالثة، 1411‌ﮬ . ق.
ـ اقرب‌ الموارد فی‌ فصح‌ العربیه والشوارد، خوری‌‌ الشرتونی، سعید، قم: منشورات مکتبة آیة‌اللّه العظمی المرعشی‌ النجفی، (افست از چاپ مرسلی السیوعی بیروت)، 1403ﮬ . ق.
ـ معجم‌ الرجال الحدیث، خویی، سید ابوالقاسم، بیروت: دار الزهراء، 1403ﮬ . ق.
ـ معجم‌ مفردات الفاظ قرآن، راغب‌ اصفهانی، ابوالقاسم‌ حسن‌بن‌محمّد، تحقی: ندیم مرعشلی، تهران: انتشارات مرتضوی، چاپ دوم، 1376ﮬ . ش.
ـ موسوعة الملل و النحل، شهرستانی، ابوالفتح، بیروت: مؤسسه ناصر للثقافه، الطبعة‌ الاولی، 1419ﮬ . ق.
ـ الملل و النحل، شهرستانی، ابوالفتح، ترجمه: فضل‌الدین‌ صدر ترکه‌اصفهانی، تصحیح: سید محمدرضا جلالی نائینی، چاپخانه‌ تابان، چاپ دوم، 1335ﮬ . ق.
ـ المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، محمدحسین، بیروت: موسسه الاعلمی، 1392 ﮬ . ق.
ـ احتجاج، طبرسی، فضل‌بن حسن، نجف: الطبعة‌ المرتضویه، 1350ﮬ . ق.
ـ اعلام الوری باعلام الهدی، ــــــــــــــــ، قم: تحقیق و نشر مؤسسه‌ آل‌‌البیت لاحیاء التراث، 1417ق.
ـ مجمع‌البحرین، طریحی، فخرالدین‌بن‌محمّد، تحقی: السید احمدحسینی، تهران: المرتضویه، الطبعة‌ الاولی، 1386ﮬ . ق.
ـ الغیبه، طوسی، محمّد ‌بن‌حسن، تحقیق: عباداللّه تهرانی و علی‌احمد ناصح، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1411ﮬ . ق.
ـ عبداللّه ‌‌بن‌سبا، عسکری، سید مرتضی، تهران: نشر کوکب، 1360ﮬ . ق.
ـ مسند الامام الرضا7، عطاردی، عزیزالله، مشهد: آستان‌ قدس ‌رضوی، 1406ﮬ . ق.
ـ الاعتقادات فی‌ دین ‌الامامیه، صدوق‌، محمّد بن‌علی ‌بن‌حسین ‌بن‌بابویه، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیه، 1374ﮬ . ش.
ـ عیون اخبار الرضا7، ـــــــــــــــــــــــــــــ، ترجمه‌ی: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اوّل، 1380ﮬ . ش.
ـ التوحید، ـــــــــــــــــــــــــــــ، قم: انتشارات جامعه‌‌ی مدرسین، 1398ﮬ . ش.
ـ الامالی، ـــــــــــــــــــــــــــــ، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
ـ کتاب من لایحضره الفقیه، ـــــــــــــــــــ، تصحیح: سید حسن خرسان، بیروت: دار الاضواء، 1405ﮬ . ق.
ـ دائرة ‌المعارف، وجدی، محمدفرید، بیروت: دار المعرفه، 1971م.
ـ تحلیلی از زندگانی امام ‌رضا7، فضل‌الله، محمّد‌جواد، ترجمه‌: محمّد‌صادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ هشتم، 1383ﮬ . ش.
ـ اختیار معرفة الرجال، کشی، ابوعمرو محمد بن‌عمر بن عبدالعزیز، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، جامعة المدرسین، قم: مؤسسة‌ النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1404ﮬ . ق.
ـ الکافی، کلینی، محمّدبن‌ یعقوب، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1413ﮬ . ق.
ـ آراء الائمة الامامیة‌ فی‌‌الغلاة، کمره‌ای، حاج‌ میرزا خلیل، تهران: چاپ افست‌ حیدری، 1351ﮬ . ش.
ـ تنقیح‌ المقال فی‌ علم احوال الرجال، مامقانی، عبدالله، نجف اشرف، بی‌تا.
ـ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار:، مجلسی، محمّدباقر، بیروت: مؤسسة دار الوفاء، الطبعة‌ الثانیة، 1403ﮬ . ق.
ـ فرهنگ فرق اسلامی، مشکور، محمّد‌جواد، با توضیحات: کاظم‌ مدیرشانه‌چی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان ‌قدس ‌رضوی، چاپ پنجم‌، 1368ﮬ . ش.
ـ تاریخ‌‌ شیعه‌ و فرقه‌های اسلامی تا قرن چهارم، مشکور، محمّدجواد، تهران: انتشارات اشراقی، چاپ چهارم، 1368ﮬ . ش.
ـ التحقیق فی‌ کلمات‌ القرآن، مصطفوی، سید حسن‌، تهران: مؤسسة الطلبع و النشر وزراء الثقافة و الارشاد الاسلامی، چاپ اوّل، 1374ﮬ . ش.
ـ سیری در سیره‌ی نبوی، مطهری، مرتضی، تهران: صدرا، چاپ هفتم، 1376ﮬ . ش.
ـ تاریخ‌ عمومی حدیث، معارف، مجید، تهران: کویر، چاپ پنجم، 1385ﮬ . ش.
ـ رجال ‌نجاشی، نجاشی، احمد بن‌علی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، الطبعة الاولی، 1407ﮬ . ق.
ـ فرقة الشیعه، نوبختی، حسن ‌بن‌موسی، نجف: مطبعة‌ الحیدریه، 1355ﮬ . ق.
ـ تاریخ‌ علم‌ کلام و مذاهب اسلامی، ولوی، علی ‌بن‌محمّد، تهران: انتشارات بعثت‌، 1367ﮬ . ش.