مؤلفه‌های اصلاحات آموزشی امام علی علیه السلام با تکیه بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

چکیده

امام علی علیه السلام در حالی رهبری جامعه‌ را پذیرفت که به واسطه حاکمان پیشین، تعالیم دین به انحراف کشیده شده بود، بنابراین ایشان به اصلاح امور جامعه پرداخت. یکی از انحرافات از میان رفتن ارزش عقلانیت و علم‌آموزی بود. اصلاحات آموزشی، تصحیح بخش‌هایی از فرهنگ جامعه است که با آموختن و کسب آگاهی در ارتباط است و خارج از حیطه سیاست، اقتصاد، روابط اجتماعی و فضائل اخلاقی می‌باشد. هدف علیعلیه السلام در این اصلاحات، تربیت مردم به نحوی بود که در همه امور به اندیشه بپردازند و بعد از کسب آگاهی اقدام نمایند. روش ایشان، پس از ایجاد انگیزه، دادن بینشی به مردم است تا با کمک وحی، عقل، فطرت و دیگر منابع و معیارها قادر به تشخیص آموزه‌های صحیح باشند. عمل به علم و رسیدن به تقوا نتیجه‌ای است که در راستای هدف غایی یعنی عبودیت، از اهداف ایشان در اصلاحات آموزشی است. در این پژوهِ با نگاهی تاریخی ـ تحلیلی به انحرافات فکری و موارد مغایر با علم‌آموزی در آن روزگار اشاره و پس از آن آموزه‌های امیرالمؤمنین علیه السلام در اصلاح آن‌ها بیان می‌شود. آموزش در نهج‌البلاغه حد مشخصی ندارد و فراگیری هر دانش و معرفتی است که انسان را در دنیا و آخرت به سمت عبودیت سوق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. اصلاح فرهنگ عمومی از منظر نهج‌البلاغه، خزایی، محبوبه، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث (شهر ری)، 1386ه‍ ‍.ش.
  4. اصول فقه، مظفر، محمدرضا، ترجمه علی شیروانی و محسن غرویان، قم: دار الفکر، 1382ه‍ ‍.ش.
  5. اصول و مبانی اصلاحات در نهج‌البلاغه، محمد فولادی، دیار آشنا، صص11 ـ 28، شماره16، مهر1380.
  6. الامامة و السیاسه، ابن‌قتیبه الدینوری، ابن محمد عبدالله بن‌مسلم، تحقیق طه محمد الزینی، بیروت، بی­جا، دار المعرفه، بی­تا.
  7. اهل‌بیت در نهج‌البلاغه، وهاب، جعفر، قم: انتشارات مؤمنین، چ اول، 1381ه‍ ‍.ش.
  8. بررسی تطبیقی شاخص­های حکمرانی در سیره علوی و اموی (با تأکید بر معاویه)، عمرانی، سجاد، کارشناسی ارشد، دانشگاه مجازی قرآن و حدیث، شهر ری، 1390ه‍ ‍.ش.
  9. بهج الصباغة فی شرح نهج‌البلاغه، شوشتری، محمدتقی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چ اول، 1376ه‍ ‍.ش.
  10. پرتوی از نهج‌البلاغه، طالقانی، محمود، تصحیح سید محمدمهدی جعفری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ 2، 1374ه‍ ‍.ش.
  11. پیام امام امیرالمؤمنین، مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تهران: انتشارات امام علی بن‌ابیطالب، چ اول، 1390ه‍ ‍.ش.
  12. تاریخ از دیدگاه امام علی، جعفری، محمدتقی، گردآوری، تنطیم و تلخیص: محمدرضا جوادی، تهران، انتشارات پیام آزادی، چ اول، 1378ه‍ ‍.ش.
  13. تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سید جعفر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چ12، 1370ه‍ ‍.ش.
  14. تاریخ سیاسی اسلام، جعفریان، رسول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ2، 1369ه‍ ‍.ش.
  15. تحلیلی از تحولات فکری و سیاسی پس از رحلت رسول خدا، جعفریان، رسول، تهران: مرکز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، چ اول، 1376ه‍ ‍.ش.
  16. تربیت از دیدگاه نهج‌البلاغه، ژاسنت صلیبی، نامه علوم انسانی، صص303 ـ329، شماره 4و5، زمستان 1389 و بهار 1390.
  17. ترجمه روان نهج‌البلاغه، سید رضی، ترجمه سید کاظم ارفع، تهران: انتشارات فیض کاشانی، چ2، 1379ه‍ ‍.ش.
  18. ترجمه شرح نهج‌البلاغه (ابن‌میثم)، بحرانی، میثم بن‌علی بن‌میثم، ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، چ اول، 1375ه‍ ‍.ش.
  19. ترجمه نهج‌البلاغه (انصایان)، سید رضی، ترجمه: انصاری قمی، محمدعلی، تهران: انتشارات نوین، 1379ه‍ ‍.ش.
  20. تطور تاریخی فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی، غفوری نژاد، محمد (1389)، دکتری، دانشکده الهیات دانشگاه تهران
  21. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1376ه‍ ‍.ش.
  22. توحید (شیخ صدوق)، شیخ صدوق، محمد بن‌علی بن‌الحسین بن‌بابویه قمی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ه‍ ‍.ش.
  23. جامعه مطلوب در نهج‌البلاغه، یوسف علی­زاده، سلیمان، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث (شهر ری)، 1387ه‍ ‍.ش.
  24. جایگاه گوینده در اعتبار گفتار از دیدگاه احادیث، سید حسن اسلامی، فصلنامه حدیث پژوهی، صص 167 ـ 179، شماره اول، بهار و تابستان 1388ه‍ ‍.ش.
  25. جستارهایی در باب عقل، برنجکار، رضا و دیگران، تهران: نبأ، چ اول، 1388ه‍ ‍.ش.
  26. حدائق الحقائق فی شرح نهج‌البلاغه، بیهقی کیذری، قطب‌الدین محمد بن‌حسین، قم، بنیاد نهج‌البلاغه ـ انتشارات عطارد، چ اول، 1375ه‍ ‍.ش.
  27. روش‌های تربیتی در پرتو نهج‌البلاغه، مهدی سلطانی رنانی، فرهنگ کوثر، صص84 ـ 103، شماره75، پائیز 1387ه‍ ‍.ش.
  28. زندگانی امیرمؤمنان علی، شهیدی، سید جعفر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، 1386ه‍ ‍.ش.
  29. شرح حکم نهج‌البلاغه، قمی، شیخ عباس، تصحیح: باقر قربانی زرین، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه، 1375ه‍ ‍.ش.
  30. شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: کتابخانه عمومی آیت­الله مرعشی نجفی، چ اول، 1337ه‍ ‍.ش.
  31. شرح نهج‌البلاغه، مدرس وحید، احمد، قم: بی­جا، چ اول، بی­تا.
  32. صحیح البخاری، البخاری الجعفی، محمد بن‌إسماعیل أبو‌عبدالله، بیروت: دار ابن‌کثیر, 1407ه‍ .ق/1987م.
  33. صلح امام حسن(پرشکوه­ترین نرمش قهرمانانه تاریخ)، آل­یاسین، رضی، سید علی خامنه­ای، تهران: مؤسسه انتشارات آسیا، چ اول، 1348ه‍ ‍.ش.
  34. فطرت و طینت، سید موسی صدر، فصلنامه پژوهش­های قرآنی، شماره 71، صص 56 ـ 75، پائیز 1391ه‍ ‍.ش.
  35. فی ظلال نهج‌البلاغه، مغنیه، محمدجواد، بیروت: دارالعلم للملایین، چ3، 1358ه‍.ق.
  36. الکافی، کلینی، محمد بن‌یعقوب، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1367ه‍ .ق.
  37. لسان العرب، ابن ‌منظور، محمد بن­مکرم، بیروت: دارالفکر، 1414ه‍ .ق.
  38. مجموعه آثار ـ فطرت، مطهری، مرتضی، تهران: صدرا، چ2، 1372ه‍ ‍.ش.
  39. مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، حسینی خطیب، عبدالزهراء، بیروت: دارالزهراء، چ4، 1367ه‍ .ق.
  40. معجم تهذیب اللغة، أزهری، محمد بن‌أحمد، تحقیق: ریاض زکی قاسم، بیروت: دار المعرفة، چ اول، 1422ه‍ .ق/2001م.
  41. معجم مقاییس اللغه، ابن‌فارس، احمد، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه، 1366ه‍ .ق.
  42. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ابالقاسم حسین بن‌محمد بن‌ابالفضل، بی­جا، مطبعه خدمات چاپی، چ2، 1404ه‍ .ق
  43. مکتب مهر: اصول تربیت در نهج‌البلاغه، دلشاد تهرانی، مصطفی، تهران: انتشارات دریا، چ3، بهار1388ه‍ ‍.ش.
  44. منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، هاشمی خویی، میرزا حبیب­الله، تصحیح: سید ابراهیم میانجی، بی­جا، مکتبة الاسلامیه، چ4، 1358ه‍ .ق.
  45. المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه سید محمدباقر موسوی، قم: انتشارات جامعه اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ5، 1374ه‍ ‍.ش.
  46. نظریه خداشناسی و دین فطری در آراء علامه طباطبایی، محمد غفوری نژاد، فصلنامه آینه معرفت، شماره33، زمستان 1391ه‍ ‍.ش.
  47. نقش ائمهدر احیای دین، علامه عسکری، سید مرتضی، تهران: انتشارات اصول‌الدین، چ2، بی­تا.
  48. نگاهی به روش‌های تربیت از دیدگاه نهج‌البلاغه، بهرامی، لیلا، سطح2 حوزه، جامعه الزاهراء قم، 1392ه‍ ‍.ش.
  49. النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ابن‌اثیر جزری، مبارک بن‌محمد، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1367ه‍ .ق.