بررسی مسئله مرگ و عالم پس از آن در آرای کلامی شیخ صدوق و شیخ مفید (با تأکید بر الإعتقادات و تصحیح اعتقادات الإمامیة)

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

چکیده

پس از آغاز عصر غیبت امام عصرعلیه السلام و پایان دوران حضور امامان علیهم السلام، میراث حدیثی ایشان در کنار قرآن کریم کشتی نجات شیعیان در تلاطم امواج عقاید و آرایی است که در قرن‌های سوم و چهارم هجری قمری به اوج خود رسید. در این دوران، علما و محدّثان شیعه نقش به سزایی در حفظ و صیانت معارف اهل­بیت لیهم السلام و خنثی ساختن تهمت‌ها و شبهات وارد بر شیعیان ایفا کردند. در این میان، تلاش شیخ صدوق در تبیین دیدگاه اعتقادی و کلامی شیعیان در نگارش الاعتقادات با استناد به آیات و روایاتستودنی است که این کتاب توسط شیخ مفید مورد بازنگری قرار گرفت. وی در تصحیح اعتقادات الامامیة با افزودن استدلال‌ و استنباط‌های عقلی به استدلال‌های صرفاً نقلی شیخ صدوق، بر غنای این کتاب افزود. وی در چهارده باب از این کتاب که دربارۀ مرگ و عالم پس از آن است، در مواردی مانند مسئله تقسیم‌بندی اهل بهشت با شیخ صدوق اختلاف نظر دارد و در بسیاری از مسایل نیز با شیخ صدوق هم رأی است؛ اما در مسایلی همچون سؤال قبر، مطالب شیخ صدوق را بسط می‌دهد. هر دو عالم جلیل­القدر به صراحت از برزخ سخن نگفته‌اند و بابی به این موضوع اختصاص نیافته است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. الاعتقادات، صدوق، ابن بابویه قمی، محمد بن‌علی، ترجمه: حسنی، تهران: انتشارات اسلامیه، 1371ه‍ ‍.ش.
  3. الاعتقادات، صدوق، ابن بابویه قمی، محمد بن‌علی، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ دوم، 1414ه‍ .ق‏.
  4. أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏، همــــــــو، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413 ه‍ .ق‏.
  5. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مجلسی، محمدباقر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403ه‍ .ق.
  6. تشیع، هالم، هاینس، ترجمه: محمدتقی اکبری، چاپ دوم، تهران: نشر ادیان، 1389ه‍ ‍.ش.
  7. تصحیح اعتقادات الامامیه، همــــــــو، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413 ه‍ .ق‏.
  8. التوحید،‏ همــــــــو، مصحح: هاشم‏حسینى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول،‏ 1398ه‍ .ق.
  9. الخصال، همــــــــو، مصحح: على­اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1362ه‍ ‍.ش.
  10. روضات الجنات، موسوی خوانساری، محمدباقر، قم: مکتبه اسماعیلیان، بی‌چا، 1390ه‍ .ق.
  11. سیر تطور کلام شیعه، جبرئیلی، محمدصفر، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1393ه‍ ‍.ش.
  12. صحیفه سجادیه، علی بن‌حسین (امام سجاد)، ترجمه: محمد مهدی رضایی، مشهد: به نشر، چاپ اول، 1393ه‍ ‍.ش.
  13. الفصول المختارة، مفید، محمد بن‌محمد بن‌نعمان، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413 ه‍ .ق‏.
  14. الفهرست، طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن، قم: مؤسسه نشر الاسلامی، چاپ اول، 1415ه‍ .ق.
  15. کتب‌ها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه، مادلونگ، ویلفرد، مترجم: جواد قاسمی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1387ه‍ ‍.ش.
  16. کشف المحجة لثمرة المحجة، رضی­الدین بن‌طاوس، تحقیق: محمد الحسون، قم: بوستان کتاب، چاپ دوم، 1375ه‍ ‍.ش.
  17. المسایل السرویة، همــــــــو، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413ه‍.ق‏.
  18. المسایل العکبریة، همــــــــو، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413ه‍.ق‏.
  19. النکت الاعتقادیة، همــــــــو، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ اول‏، 1413ه‍.ق‏.