جستاری در معیارهای اعتبارسنجی روایات تفسیری شیعه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران پردیس فارابی

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران پردیس فارابی

چکیده

تفاسیر روایی شیعه نقش قابل‌توجهی در ساده‌سازی فهم آیات قرآنی دارند؛ ولی این منابع از ضعف و کاستی خالی نبوده و جهت بهره­مندی مؤثر از آن‌ها، اطمینان یافتن از صحت صدور و سلامت محتوا ضروری است؛ لذا محققین با استفاده از نقدهای بیرونی و درونی به ارزیابی این منابع پرداخته­اند. مهم­ترین ملاک­های نقد بیرونی شامل بررسی اطلاعاتی پیرامون صحت انتساب منبع و اعتبار سند حدیث است و در نقد درونی به عدم مخالفت محتوا با قرآن، سنت، مسلمات دینی، عقل و تاریخ معتبر توجه می­شود. در این پژوهش با مرور معیارهای نقد، تلاش شده مصادیق و نمونه­های عینی از این ناراستی­ها در تفاسیر روایی متقدم شیعه به نمایش گذارده شود.

کلیدواژه‌ها


  1. کتاب‌ها

    1. ابن‌بابویه، محمد ‌بن‌علی. (1362ش). الخصال، محقق: علی­اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    2. ___. (1376 ق). الأمالی، تهران: کتابچی.
    3. ___. (1378ق). عیون أخبار الرضا، تهران: نشر جهان.
    4. ___. (1403ق). معانی الأخبار، تحقیق: علی­اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    5. ___. (1385ش). علل الشرائع، قم: کتاب­فروشی داوری.
    6. ___. (1413ق). من لا یحضره الفقیه، محقّق: علی­اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    7. ابن‌غضائری، احمد‌ بن‌حسین. (1364ش). رجال ابن‌الغضائری، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    8. ایازی، سید محمدعلی. (1378ش). شناخت­نامه تفاسیر: نگاهی اجمالی به 130 تفسیر برجسته از مفسران شیعه و اهل­سنت، رشت: انتشارات کتاب مبین.
    9. ___ . (1381ش). سیر تطور تفاسیر شیعه، رشت: انتشارات کتاب مبین.
    10. برنجکار، رضا. (1393ش). روش­شناسی علم کلام: اصول استنباط و دفاع در عقاید، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    11. حسن بن‌على. (1409ق). التفسیر المنسوب إلى الامام الحسن العسکری، قم: مدرسة الامام المهدی(عج).
    12. خوئی، سید ابوالقاسم. (1387ش). بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، مترجمان: محمدصادق نجمی و هاشم­زاده هریسی. بی­جا: نشر صادق.
    13. ___ ‏. (1410ق). معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
    14. سیوطی، جلال‌الدین. (1421 ق). الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
    15. طباطبایی، سید محمدحسین. (1374ش). المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: سید محمدباقر موسوى همدانى. قم‏: دفتر انتشارات اسلامى.
    16. طباطبایی، سید محمدکاظم. (1389ش). تاریخ حدیث شیعه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).؛
    17. ___. (1393ش). منطق فهم حدیث، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    18. طبرسى، احمد ­بن­على. (1403 ق). الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
    19. طوسى، محمد ‌بن‌حسن. (1414 ق). الأمالی، قم: دارالثقافة.
    20. علوی مهر، حسین. (1381ش). روشها و گرایشهای تفسیری، قم: انتشارات اسوه.
    21. عمید زنجانی، عباس‌علی. (1379ش). روش­شناسی تفسیر قرآن مبانی و روش­های تفسیر قرآن، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    22. عیاشى، محمد­ بن­مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی، محقّق: سید هاشم رسولی محلّاتی. تهران:المطبعة العلمیة.
    23. قمی، علی بن­ابراهیم. (1367ش). تفسیر القمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزایری. قم: دارالکتاب.
    24. کلانتری، علی­اکبر. (1384ش). نقش دانش رجال در تفسیر و علوم قرآنی، قم: بوستان کتاب.
    25. کلینى، محمد­ بن­یعقوب. (1429ق). الکافی، قم: دارالحدیث.
    26. کوفى، فرات بن­ابراهیم. (1410ق). تفسیر فرات الکوفی، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی.
    27. مسعودی، عبدالهادی. (1389ش). وضع و نقد حدیث، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
    28. معرفت، محمدهادی. (1385ش). علوم قرآنی، قم: موسسه فرهنگی تمهید.
    29. مودّب، سید رضا. (1390ش). روش­های تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم.
    30. نجارزادگان، فتح الله. (1384ش). تحریف ناپذیری قرآن، تهران: مشعر.
    31. نفیسی، شادی. (1386ش). درایة الحدیث: باز پژوهی مصطلحات حدیثی در نگاه فریقین، تهران: سمت و دانشکدۀ علوم حدیث.
    32. هاشمی، فاطمه. (1387ش). «بررسی صحّت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری»، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.

    مقالات

    1. استادی، رضا. (1364ش). «بحثی دربارۀ تفسیر امام حسن العسکری»، علوم قرآن و حدیث، شماره 13، ص136-118.
    2. براشر، مایر. (1392ش). «تفسیر منسوب به امام عسکری»، مترجم: محمد حسن محمدی مظفر، هفت آسمان، شماره 58، ص123-150.
    3. پورکرمان، مصطفی و بمانعلی دهقان منگابادی. (1391ش). «تأثیر غالیان بر روایات تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی»، حدیث‌پژوهی، شماره هشتم، ص233-250.
    4. حدادیان، عبدالرضا و سید رضا مؤدب. (1391ش). «بررسی دلالی روایات تحریف­نما در تفسیر عیاشی»، حدیث‌پژوهی، شماره هشتم، ص141-166.
    5. رحمان ستایش، محمدکاظم و روح الله شهیدی. (1392ش). «بازیابی منابع تفسیر قمی»، حدیث‌پژوهی، شمارۀ نهم، ص152-113.
    6. رحمتی، محمدکاظم. (1382ش). «تفسیر امام حسن عسکری»، دانشنامۀ جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
    7. شبیری، سید محمدجواد. (1382ش). «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
    8. طباطبایی، سید کاظم و طاهره رضی. (1385ش). «تفسیر عیاشی و بازیابی اسانید روایات آن در شواهد التنزیل»، مقالات و بررسیها، شماره 79، ص129-148.
    9. قاضی‌زاده، کاظم. (1375ش). «پژوهشی دربارۀ تفسیر علی‌بن‌ابراهیم قمی»، بیّنات، شمارۀ دهم، ص114-138.
    10. قبادی، مریم. (1389ش). «تفسیر فرات کوفی»، فصلنامه اسراء، شماره دوم، ص127-152.
    11. ___. (1389ش). «روایات تحریف در تفسیر فرات کوفی»، بینات، شماره 66، ص126-138.
    12. مسعودی، عبدالهادی. (1392ش). «اعتبار سنجی منابع تفسیر روایی شیعه»، تفسیر اهل‌بیت(ع)، شماره اول، ص18-45.
    13. مهریزی، مهدی. (1389ش). «روایات تفسیری شیعه، گونه­شناسی و حجیت»، علوم حدیث، شماره 55، ص3-36.