روش تفسیری شیخ مرتضی انصاری (ره) از نظریه تا تطبیق

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تفسیر روایی دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشیار دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

چکیده

هر چند از شیخ مرتضی انصاری (ره) در تفسیر قرآن میراث مکتوبی در دسترس نیست، لکن با مطالعه در آثار متعدد فقهی و اصولی ایشان، می‌توان نتیجه گرفت که وی در تفسیر قرآن دارای نظریه تفسیری بوده است. تحلیل روش تفسیری او به عنوان یکی از ارکان مهم نظریه تفسیر اجتهادی– فقهی امامیه در دوره معاصر و نمایاندن نقش علمی و سهم تاریخی وی در جریان تفسیر شیعه، از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. در این پژوهه روش شیخ انصاری (ره) در تفسیر آیات الاحکام با روش اکتشافی- تحلیلی از میان آثار متنوع وی، بازیابی و ارزیابی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ایشان دارای روش تفسیری اجتهادی جامع بوده و عقل و نقل را در عرض هم در تحلیل آیات به کار بسته است. وی گر چه در تفسیر قرآن از روش تفسیر روایی بسیار استفاده نموده، اما بر این روش هیچ گونه تعصبی نداشته و در موارد لازم، به تفسیر قرآن به قرآن دست یازیده، و گاه نیز عقل را در تبیین کلام خداوند دخالت داده و در مواضعی هم به تبیین معنای لغوی و یا اصطلاحی کلمات به شیوه اجتهادی پرداخته است. روش تفسیری شیخ انصاری (ره) به شدت متأثر از منابع تفسیری ایشان بوده؛ به طوری که تفکیک آن دو از همدیگر کار مشکلی است‏. 

کلیدواژه‌ها


–       ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله. (1404ق). شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، اول.
–          اصغری، عبدالله. (1383ش). شرح فارسی بر رسائل شیخ انصاری، قم: بی‏‏جا، اول.
–          جوادی آملی، عبد الله. (1378ش). تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء، اول.
–          حکیم، سید محسن طباطبایی‏‏. (1416ق). مستمسک العروة الوثقی‏‏، قم: مؤسسة دار التفسیر، اول.
–       خمینی، سید روح الله. (1424ق). توضیح المسائل (محشّی- امام خمینی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، هشتم.
–       دزفولی انصاری، شیخ مرتضی. (1415ق). (أ). رسالة فی الوصایا­، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1428ق). فرائد الأصول، قم: انتشارات اسلامی، نهم.
–          ـــــــــ. (1425ق). کتاب الحج، قم: مجمع الفکر الإسلامی، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (ب). کتاب الخمس، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (پ) کتاب الزکاة، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (ت). کتاب الصلاة، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (ث). کتاب الطهارة، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (ج). کتاب المکاسب، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1415ق). (ح). کتاب النکاح، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، اول.
–          ـــــــــ. (1383ش). مطارح الانظار، قم: بی‏‏جا، دوم.
–          راد، علی، (1390ش)، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، تهران: انتشارات سخن، اول.
–          راوندی کاشانی. (1376ش). النوادر، ترجمه: صادقی اردستانی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، اول.
–       رضایی اصفهانی‏، محمد علی. (1382ش). درسنامه روش‌ها و گرایش‏ها‏‏ی تفسیری قرآن‏، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی‏، اوّل‏.
–          سبحانی، جعفر. (1370ش). «مناهج التفسیریه»، مجلة رسالة القرآن، العدد الاول، قم: دار القرآن الکریم.
–          شاکر، محمد کاظم. (1382ش). مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، اول.
–          عک، خالد عبد الرحمن. (1994م). اصول التفسیر و قواعده، بیروت: دار النفائس، اول.
–          کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
–       مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، دوم.
–       معرفت، محمد ‏ها‏‏دی. (1418ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة.
–          مکارم شیرازی، ناصر. (1373ش). ترجمه قرآن، قم: دار القرآن الکریم، دوم‏.
–          نجار زادگان، فتح الله، (1383ش). تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علم اسلامی، اول.