ائمه (ع) و راهکارهای نقل، فهم و نقد حدیث

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 کارشناس ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

حدیث در طول تاریخ خود متأسفانه دچار آسیب‌هایی جدی و گاهی بس خطرناک همچون وضع شده است و پیشوایان دین و دانشمندان مسلمان با درک این مطلب، از دیرباز به مقابله با آن برخاسته‌اند. اهل بیت عصمت (ع) و پیشاپیش آن‌ها پیامبر اسلام (ص)، بیش و پیش از همه این خطر را دریافته و در جهت مقابله آن و در حقیقت نقل، فهم و نقد حدیث و شناخت سره از ناسره، با راهنمایی­های خود و ارائه راهکارهایی، چون تشویق نگارش حدیث، فهم و درک صحیح حدیث، تکذیب و تصدیق حدیث، جرح و تعدیل راویان حدیث و هشدار نسبت به ظهور و وجود احادیث جعلی اقدام کرده‌اند. در این مقاله، با روش کتابخانه‌ای و جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل، تلاش می‌شود تا حدّ امکان راهکارهای ارائه شده از سوی پیامبر (ص) و ائمه (ع)، بنا بر احادیث منقول از ایشان گردآوری، دسته‌بندی و تبیین شود تا نقش آنان در این امر روشن‌تر گردد.

کلیدواژه‌ها


–       ابن أبی جمهور أحسائی، محمد بن علی.(1403ق). عوالی اللئالی العزیزة فی الاحادیث الدینیة، تحقیق: سید مرعشی و مجتبی عراقی، قم: بی‌نا، چاپ اول.
–       ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی. (1386ق). الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبه السلفیه، چاپ اول.
–          ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1390ق). لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
–          ابن حنبل، احمد بن محمد.(بی‌تا). المسند، بیروت: دار الصادر.
–          ابن شاذان، فضل.(بی‌تا). الایضاح،تحقیق: سید جلال الدین آشتیانی ارموی محدث، بی‌جا.
–       ابن عدی جرجانی، عبدالله. (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر، چاپ سوم.
–       ابن قیم جوزیه، محمد بن أبی‌بکر. (1403ق). المنار المنیف، تحقیق: عبدالفتاح أبو غده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیه، چاپ دوم.
–          ابن ماجه، محمد بن یزید.(بی‌تا). السنن، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
–          ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل. (1412ق). التفسیر، بیروت: دار المعرفه.
–          أبو داود سجستانی، سلیمان بن أشعث. (1410ق). السنن، تحقیق: سعید محمد لحام، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
–          أبو ریه، محمود. (بی‏‏تا). الاضواء علی السنة المحمدیة أو دفاع عن الحدیث، بی‏‏جا، نشر البطحاء چاپ پنجم.
–          أبو زهو، محمد محمد.(بی‌تا). الحدیث و المحدثون أو عنایة ‌الأمة الاسلامیة ‌بالسّنّة ‌النّبویة، بی‌جا، دار الکتب العربی.
–          أبو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله. (1934م). ذکر أخبار إصبهان، لیدن: چاپخانه بریل.
–       ادلبی، صلاح‌الدین بن احمد.(1983م). منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی، چاپ اول، بیروت: دار الافاق الجدیده.
–          أمین، احمد. (1933م). فجر الاسلام، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ دهم.
–          بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401ق). الصحیح، بیروت: دار الفکر.
–          برقی، احمد بن محمد.(بی‌تا). المحاسن، تحقیق: سید جلال الدین حسینی محدث، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
–       بستانی، قاسم. (1385ش). «موضع‌گیری و روش برخورد پیامبر (ص) و ائمه (ع) با پدیده وضع حدیث»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره 15.
–          بستانی، قاسم. (1386ش). «شیعه و آغازگران جعل حدیث»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره 17.
–          بستانی، قاسم.(1386ش). معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، نشر رَسِش، چاپ اول.
–          ترمذی، محمد بن علی. (1403ق). السنن، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت: دار الفکر، چاپ دوم.
–          ثقفی، ابراهیم بن محمد.(بی‌تا). الغارات، تحقیق: سید جلال الدین حسینی محدث، بی‌جا.
–          حاج حسن، حسین. (1985م). نقد الحدیث فی علم الروایة و علم الدرایة، بیروت: مؤسسه الوفاء، چاپ اول.
–       حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1406ق). المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف مرعشلی، بیروت: دار المعرفه.
–       حر عاملی، محمد بن حسن. (1414ق). وسائل الشیعة إلی معرفة المسائل الشریعة، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ دوم.
–       خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1405ق). الکفایة فی علم الدرایة، تحقیق احمد عمر هاشم، بی‌جا، دار الکتب العربی، چاپ اول.
–          خلف، نجم عبدالرحمن.(بی‌تا). نقد المتن بین صناعه المحدثین و مطاعن المستشرقین، ریاض: مکتبة الرشد.
–          خویی، آیة ‌الله سید أبوالقاسم. (1413ق). معجم رجال الحدیث، تحقیق: کمیته تحقیق، بی‌جا، چاپ پنجم.
–          دارقطنی، علی بن عمر. (1417ق). السنن، تحقیق: مجدی بن منصور، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
–          دارمی، عبدالله بن بهرام.(بی‌تا). السنن، دمشق: مطبعة الاعتدال.
–          ذهبی، محمد بن احمد.(بی‌تا). تذکرة الحفاظ، بی‌جا، مکتبه الحرم المکی.
–          ذهبی، محمد بن احمد. (1382ق). میزان الاعتدال، تحقیق: علی محمد بجاوی، بیروت: دار المعرفه، چاپ اول.
–          ربّانی، محمد حسن. (1383ش). اصول و قواعد فقه الحدیث، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
–       سلفی، محمد لقمان. (1987م). اهتمام المحدثین بنقد الحدیث سنداً و متناً و دحض مزاعم المستشرقین و اتباعهم، ریاض، چاپ اول.
–          سیوطی، عبدالرحمن بن أبی‌بکر. (1401ق). الجامع الصغیر، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
–          سیوطی، عبدالرحمن بن أبی‌بکر. (1365ق). الدر المنثور، بیروت: دار المعرفه، چاپ اول.
–          شانه‌چی، کاظم مدیر. (1378ش). علم الحدیث و درایة الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهاردهم.
–          صبحی صالح. (1959م). علوم الحدیث و مصطلحه ، دمشق: جامعه دمشق، چاپ پنجم.
–          صدوق، محمد بن علی. (1368ق). علل الشرایع، نجف: المکتبة الحیدریه.
–       صدوق، محمد بن علی. (1404ق). عیون اخبار الرضا (ع)، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
–          صدوق، محمد بن علی. (1361ش). معانی الاخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی.
–          صدوق، محمد بن علی. (1404ق). من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
–          طباطبایی، سید محمد حسین.(بی‌تا). تفسیر المیزان، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
–          طبرانی(1)، سلیمان بن احمد.(بی‌تا). المعجم الاوسط، تحقیق: ابراهیم حسینی، بی‌جا، دار الحرمین.
–       طبرانی(2)، سلیمان بن احمد.(بی‌تا). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبد المجید سلفی، قاهره: مکتبة ابن تیمیه، چاپ دوم.
–       طبرانی، سلیمان بن احمد. (1410ق). طرق حدیث من کذب علی متعمداً، تحقیق: علی حسن علی، هشام اسماعیل سقا، اردن: المکتب الاسلامی دار عمار، چاپ اول.
–          طبری، محمد بن جریر. (1415ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تحقیق صدقی جمیل عطار، بیروت: دار الفکر.
–       طوسی، محمد بن حسن.(بی‌تا). الامالی، تحقیق: علی اکبر غفاری - حسین استاد ولی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه.
–       طوسی، محمد بن حسن. (1411ق). الغیبه، تحقیق: عبادالله طهرانی - علی احمد ناصح، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
–       طوسی، محمد بن حسن. (1365ش). تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
–          عتر، نورالدین. (1985م). منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دار الفکر، چاپ سوم.
–          عجاج خطیب، محمد. (1971م). اصول الحدیث علومه و مصطلحه، دمشق، چاپ دوم.
–          عیاشی، محمد بن مسعود.(بی‌تا). التفسیر، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
–          غروی، دکتر نهله. (1379ش). فقه الحدیث و روش‌ها‏ی نقد متن، تهران: دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.
–          فتنی، محمد طاهر بن علی. (بی‌تا). تذکرة الموضوعات، بی‌جا.
–       قاسمی، محمد جمال‌الدین.(بی‌تا). قواعدالتحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه. قرطبی، محمد بن احمد. (1405ق). الجامع لأحکام القرآن (تفسیرقرطبی)، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
–          کلینی، محمد بن یعقوب. (1388ق). الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم.
–       مامقانی، عبدالله. (1411ق). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمد رضا مامقانی، چاپ اول، بیروت: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
–       متقی هندی، علی بن حسام ‌الدین.(بی‌تا). کنز العمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی و شیخ صفوه السقا، بیروت: مؤسسه الرساله.
–          مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1403ق). بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء، چاپ دوم.
–          مسعودی، عبد الهادی. (1393ش). آسیب‌شناسی حدیث، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
–          مسلم بن حجاج. (بی‌تا).  الصحیح، بیروت: دار الفکر.
–          معارف، مجید. (1376ش). پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران: مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، چاپ دوم.
–          معروف حسنی، هاشم. (1407ق). الموضوعات فی الآثار و الاخبار، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
–       معماری، داود. (1384ش). مبانی و روش‌های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، چاپ اول، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
–       نجاشی، احمد بن علی. (1416ق). الرجال، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم.
–          نسائی، احمد بن شعیب. (1348ق). السنن، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
–          نعمانی، محمد بن ابراهیم. (بی‌تا). الغیبة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: مکتبه الصدوق.
–       هیثمی، علی بن أبی‌بکر. (بی‌تا). بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث (الحارث بن أبی أسامه، م282ق)، تحقیق: مسعد عبدالحمید محمد سعدنی، بی‌جا، دار الطلائع.