نقد و بررسی روایات اسباب نزول سوره ضحی

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شاهد

2 فرهنگی/آموزش و پرورش

چکیده

در آثار گوناگون، برای بسیاری از آیات و سوره‌ها، سبب نزول گزارش‌شده است. اما ازآنجاکه تمام روایات اسباب نزول به صحت نپیوسته است، محققان را بر آن داشته تا به ارزیابی سند و محتوای آن‌ها همت گمارند. سورۀ ضحی نیز، آکنده از روایات اسباب نزولی است که دچار ضعف از ناحیه سند و متن است که تاکنون تحقیقی بایسته و شایسته در این زمینه انجام ‌نشده­است. در این نوشتار تمامی روایات این بخش، از هر دو جنبه سند و متن نقد و بررسی شده است. در بررسی‌ها مشخص شد روایات از برخی جهات همچون ضعف‌های رجالی و یا فهم الحدیثی مانند ارسال سند، راویان ضعیف، عدم استناد روایت به صحابی شاهد نزول، ضعیف هستند و از جهت متن نیز به دلیل اشکالاتی مانند: ناسازگاری با سیاق سوره، عدم مطابقت با دیگر آیات قرآن، مخالف بودن با روایات ترتیب نزول، هم‌زمان نبودن قصه با نزول آیات، ناسازگاری با جایگاه پیامبر(ص)، وجود اضطراب و اختلاف روایات ذیل سوره، مخدوش هستند. درنهایت حتی با فرض صحت این گزارش‌ها حداکثر می‌توان گفت اغلب آن‌ها اجتهاد و تطبیق راوی بر آیات قرآن است. 

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع
ابن ابی حاتم. (1419). تفسیر القرآن العظیم، مکة: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن أبی الحدید، عبدالحمید. (بی‌تا). شرح نهج البلاغة، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن حبان، ابوحاتم‌ محمد. (بی‌تا). کتاب المجروحین، مکة: دار الباز.
ابن حجر، احمد بن علی عسقلانی. (1404). تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
_____. (1415). تقریب التهذیب، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ دوم.
_____. (بی‌تا). طبقات المدلسین، اردن: مکتبة المنار، چاپ اول.
_____. (بی‌تا). فتح الباری، بیروت: دار المعرفة، چاپ دوم.
ابن عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبدالله. (1412). الاستیعاب، بیروت: دار الجیل، چاپ اول.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو دمشقى. (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
احمد بن حنبل. (بی‌تا). مسند احمد، بیروت: دار صادر.
اربلى، على بن عیسى. (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز: بنی‌هاشمی، چاپ اول.
الباجی، سلیمان بن خلف. (بی‌تا). التعدیل و التجریح، مراکش: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة.
بحرانى، سید هاشم. (1416). البرهان فى تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401). صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر.
بغوی، ابومحمد حسین بن مسعود فرّاء. (بی‌تا). معالم‌التنزیل، بیروت: دار المعرفة.
پیروزفر، سهیلا. (1384). «حکم روایت صحابه از اسباب نزول»، علوم حدیث، ش 37 و 38.
ترمذی، محمد. (1403). سنن الترمذی، بیروت: دار الفکر، چاپ دوم.
ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد. (1422). الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله. (1378). تسنیم، قم: اسراء.
حاکم نیشابوری، أبو عبد الله. (1411). المستدرک على الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
حسن ایوب. (1425). ‏الحدیث فی علوم القرآن و الحدیث‏، اسکندریه: دارالسّلام‏، چاپ دوم،.
حویزى، عبد على بن جمعه عروسی. (1415). تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان.
ذهبی، محمد بن احمد. (1382). میزان الاعتدال، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
زرقانی، محمد عبدالعظیم. (بی‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سمرقندی، أبو اللیث. (بی‌تا). تفسیر السمرقندی، بیروت: دار الفکر.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن. (1404). الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
_____. (1421). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربى، چاپ دوم.
_____. (بی‌تا). لباب النقول، بیروت: دار إحیاء العلوم.
صبحى صالح. (1372).‏ مباحث فی علوم القرآن‏، قم‏: منشورات الرضى‏، چاپ پنجم.
طباطبایى، سید محمد حسین. (1417). المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
_____. (1353). قرآن در اسلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (1415). المعجم الأوسط، دار الحرمین.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن جریر. (1412). جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
طوسى، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عقیلی، محمد بن عمرو. (1418). ضعفاء العقیلی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ دوم.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
قرطبى، محمد بن احمد. (1405). الجامع لأحکام القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
قمى، على بن ابراهیم. (1367). تفسیر قمى، قم: دار الکتاب.
کشى، محمد بن عمر. (1348). رجال الکشی‏، مشهد: انتشارات دانشگاه.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مزی، یوسف بن عبد الرحمن. (1413). تهذیب الکمال، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
مسعودی، عبدالهادی. (1393). وضع و نقد حدیث، تهران: سمت، چاپ سوم.
مناع القطان‏. (1421). مباحث فی علوم القرآن‏، بیروت: موسسة الرساله، چاپ سوم‏‏.
میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیر کبیر.
نکونام، جعفر. (1380). در آمدى بر تاریخ گذارى قرآن‏، نشر هستى نما، تهران: چاپ اول.
واحدى، على بن احمد. (1411). اسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.