اعتبارسنجی سندی و دلالی حدیث «یرجح مداد العلماء على دماءالشهداء» از منابع فریقین

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

3 استاد دانشگاه تهران

4 دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در منابع دینی فریقین این حدیث از شهرت و کثرت نقل، استعمال و استناد بسیاری برخوردار است. اکثر محدثان و شارحان به دلیل اغماض از بخش ابتداییِ آن، تقطیع نامناسب، نقل به معنا و دخالت ارتکازات ذهنی در فرآیندِ فهمِ دلالی آن، برداشت های متفاوت و گاه متعارضی از حدیث ارائه نموده اند. این مقاله، با بیان کیفیت و چگونگی«وضع موازین» در قیامت، تبیین مفهوم «ترجیح» و تفاوت آن با «تفضیل»و شرح مراد معصوم (ع) از عالمان در عبارت «مداد العلما» در صدد ایضاح مدلولِ حدیث است. از این رو، پس از واکاوی دقیق‌ متنِ حدیث در منابع فریقین و توجه به سند و دلالت آن، با رویکردی توصیفی-تحلیلی، با معرفی نمودنِ معصومان(ع) به‌مثابه معیارِ حقیقی موازین در ‌گستره قیامت و تاکید بر معنای «ترجیح»-نه تفضیل یا تفوق- و توجه به کاربست آن در حدیث، رجحان جوهرعالمان برخون شهیدان را ره‌آورد نوعی نسبت‌سنجی میان مداد علماء و دماء شهدا با معیارهای توزین باید برشمرد. همچنین، این ویژگی را صرفاً شامل دانشمندانی باید دانست که در متون دینی به آن‌ها «عالمان ربّانی» اطلاق می‌شود که علاوه بر روایت‌ و وراثت علوم انبیاء، پیوندی وثیق با خدای ‌سبحان برقرار نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن اثیر، علی بن محمد.( بی تا). أسد الغابه فی معرفه الصحابه،  دار احیاء التراث، بیروت.
  3. ابن اثیر، مبارک بن محمد.( 1420ق ). جامع الاصول، دارالفکر،بیروت.
  4. .( 1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر،موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، قم‏‏، چهارم‏
  5. ابن بابویه قمی(صدوق)، محمد بن على.( 1406ق). ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، قم‏ ‏، دار الشریف الرضی، دوم
  6.  .( 1362ش). خصال، جامعه مدرسین‏، قم، اول‏
  7.  .(1966م). علل الشرائع‏‏، کتاب فروشى داورى‏، قم‏، اول‏
  8.  .( 1378ق). عیون اخبار الرضا، تهران‏، علمیه اسلامیه‏، بى جا ، اول‏‏
  9.  .( 1403ق). معانی الاخبار، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم‏‏، اول ‏
  10.  .( 1413ق). من لایحضره الفقیه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم، دوم
  11. .( 1395ق). کمال الدین و تمام النعمة، اسلامیه‏،  تهران‏‏،  دوم‏
  12. ابن حجر العسقلانی الشافعی ، احمدبن علی.( 1403ق). لسان المیزان، تحقیق:عبدالفتاح أبی عقده، الاول
  13. .(1412ق) الإصابة فی معرفة الصحابة، دار الجیل،  بیروت، الطبعة الأولى
  14. .( 1406ق). تقریب التهذیب، دار الرشید ، سوریا، الطبعة الأولى
  15.                                          .( 1404ق). تهذیب التهذیب، دار الفکر ، بیروت، الطبعة الأولى
  16. ابن سیده، على بن اسماعیل‏.(1421ق). المحکم و المحیط الأعظم‏، دار الکتب العلمیة، بیروت‏‏، اول‏.
  17. ابن شعبه حرانى، حسن بن على.( 1404ق). تحف العقول، جامعه مدرسین‏، قم‏‏، دوم‏ .
  18. ابن شهر آشوب مازندرانى؛ محمد بن على.( 1379ق). مناقب آل أبی طالب ع، علامه‏، قم‏‏، اول‏.
  19. ابن فارس، احمد بن فارس‏‏.(1404ق ). معجم مقاییس اللغه، قم‏، مکتب الاعلام الاسلامی.
  20. ابن فهد حلى، احمد بن محم.(1407ق).عدة الداعی و نجاح الساعی، دار الکتب الإسلامی‏، اول‏.
  21. ابن قولویه، جعفر بن محمد.( 1356ش). کامل الزیارات‏، دار المرتضویة، نجف اشرف‏‏، اول‏.
  22. ابن مشهدى، محمد بن جعفر.( 1419ق). المزار الکبیر، قم‏، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،‏.
  23. ابن منظور، محمد بن مکرم.( 1414ق‏). لسان العرب‏، دار صادر، بیروت‏، سوم‏.
  24. أبو إسحاق الشیرازی، ابراهیم بن علی.(1970م). طبقات الفقها، المحقق : إحسان عباس، دار الرائد العربی، بیروت.
  25. أبو نعیم الأصبهانی، احمد بن مهران.(1410ق). أخبار الأصبهان، دار الکتب العلمیة، بیروت.
  26. أبو یعلى التمیمی، أحمد بن علی بن المثنى.( 1404ق). مسند أبی یعلى، دار المأمون للتراث، دمشق، الطبعة الأولى.
  27. أبی حاتم الرازی ،عبد الرحمن.(1271ق). الجرح والتعدیل، دار إحیاء التراث العربی ، بیروت، الطبعة الأولى.
  28. اردبیلى، محمد بن على‏.(1403ق).جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد،دار الأضواء، بیروت‏.‏
  29. ازهرى، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة، دار احیاء التراث العربی‏، بیروت‏،1421ق‏، اول.
  30. الألبانی، محمد ناصر الدین.( بی تا). صحیح وضعیف الجامع الصغیر وزیادته، المکتب الإسلامی.
  31. آملى، حیدر‏؛ جامع الأسرار و منبع الأنوار.(1368ش). انتشارات علمى و فرهنگى وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏، تهران‏.‏‏
  32. بحرالعلوم، محمدمهدى بن مرتضى‏.(1363ش). رجال السید بحر العلوم «المعروف بالفوائد الرجالیة»، مکتبة الصادق( علیه السلام)، تهران‏‏، اول
  33. البخاری، محمد بن إسماعیل.(1407ق). الجامع الصحیح المختصر، مصطفى دیب البغا، دار ابن کثیر، بیروت، الطبعة الثالثة.
  34. برقى، احمد بن خالد.(1371ش). المحاسن‏، چاپ دوم، قم‏، دار الکتب الإسلامیة.
  35. بهایى، محمد بن حسین‏.(1429ق). مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین‏، آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد مقدس، دوم‏
  36. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد(1366)، غرر الحکم و درر الکلم‏، دفتر تبلیغات، قم، اول.
  37. التهانوى‏، محمد على.( 1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبة لبنان ناشرون‏، بیروت‏‏، اول‏
  38. جدی، حسین، اسماعیل زاده، عباس.(1397ش). تاملی در معنای واژه موازین در کاربست های قرآنی آن، پژوهش های قرآنی، 29-43
  39. الجرجانی، حمزة بن یوسف.(1401ق). تاریخ جرجان، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الثالثة.
  40. الجعفری، أحمد بن محمد.(1416ق ). جزء ابن عمشلیق، تحقیق : خالد بن محمد بن علی الأنصاری، دار ابن حزم، بیروت.
  41. جوادی آملی، عبدالله.( 1389ش). تسنیم، اسراء،، قم، هشتم.
  42. .( 1386ش). سرچشمه اندیشه، محقق:عباس رحیمیان، اسراء، پنجم
  43. .( 1386ش). شریعت در آینه معرفت، محقق:حمید پارسانیا، اسراء، پنجم
  44. جدی، حسین، اسماعیل زاده، عباس.(1397ش). تاملی در معنای واژه موازین در کاربست های قرآنی آن، پژوهش های قرآنی، 29-43
  45. الجوزی، عبد الرحمن بن علی.( 1403ق). العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة، دار الکتب العلمیة، بیروت.
  46. جوهرى، اسماعیل بن حماد.( 1376ق). الصحاح، دار العلم للملایین‏، بیروت‏‏، اول‏
  47. الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله.(1411ق). المستدرک على الصحیحین، تحقیق : مصطفى عبد القادر عطا، دار الکتب العلمیة،بیروت،الطبعة الأولى
  48. حر عاملى، محمد بن حسن‏.(1409ق‏). وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم‏، اول
  49. حسینى طهرانى، محمد حسین.( 1423ق). معادشناسى، علامه طباطبائى‏، مشهد مقدس‏، اول
  50. .( 1421ق). نور ملکوت قرآن‏، علامه طباطبائى‏، مشهد مقدس‏‏، سوم‏
  51. حلّى، حسن بن یوسف‏.(1402ق). رجال العلامة الحلی‏، الشریف الرضی‏، قم‏‏، دوم
  52. خویى، ابوالقاسم.( 1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بى نا، بى جا‏، پنجم
  53. الدارمی، عبدالله بن عبدالرحمن.( 1407ق). سنن الدارمی، دار الکتاب العربی، بیروت، الطبعة الأولى
  54. دهخدا، علی اکبر.( 1373ش). لغتنامه، روزنه، تهران.
  55. الذهبی، شمس الدین.( 2009م). سیر اعلام النبلاء، المحقق، حسان عبدالمنان، بیت الافکار الدولیه.
  56. راغب اصفهانى، حسین بن محمد.( 1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‏، دار القلم‏،
  57. ری شهری، محمد.( 1375ش). میزان الحکمه، قم، دار الحدیث، دوم
  58. الزرکشی، محمد بن عبد الله بن بهادر.(بی تا). اللآلی المنثورة فی الأحادیث المشهورة، المکتب الإسلامی.
  59. الزمخشری، محمود.( 1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، سوم
  60. .( 1413ق). ربیع الابرار ونصوص الاخیار، بی جا، بیروت.
  61. .( 1417ق). الفائق، دار الکتب العلمیة، بیروت‏‏، اول‏.
  62. سبزوارى،محمد ابراهیم.( 1386ش). شرح گلشن راز ، نشر علم،‏تهران، اول.
  63. سجادى، جعفر.( 1373ش). فرهنگ معارف اسلامى، ‏انتشارات دانشگاه تهران‏، تهران‏‏، سوم‏.
  64. السجستانی، أبو داود سلیمان بن الأشعث.( بی تا). سنن أبی داود،دار الکتاب العربی، بیروت.
  65. السیوطی، جلاالدین.( 1404ق). الدرر المنثور فى تفسیر المأثور،کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏، قم‏‏، اول‏
  66. .( 1401ق). جامع الاحادیث،دار الفکر، بیروت، چاپ اول
  67. شریف الرضی، محمد بن حسین.( 1414ق). نهج البلاغة ، هجرت‏، قم‏‏، اول
  68. شهید اول، محمد بن مکى.(1410ق). المزار (للشهید الاوّل)، مدرسه امام مهدى علیه السلام‏، قم‏‏، اول.
  69. شهید ثانى، زین الدین بن على‏.(1409ق). منیة المرید،مکتب الإعلام الإسلامی‏، قم‏‏، اول‏.
  70. شوشترى، محمد تقى‏، قاموس الرجال(1410)‏، مؤسسة النشر الإسلامی‏،قم‏، الثانی
  71. صادقى تهرانى، محمد.(بی تا). التفسیر الموضوعى للقرآن الکریم‏، دفتر مولف‏، قم‏، اول‏.
  72. .( 1365ش). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏،انتشارات فرهنگ اسلامى‏،قم‏‏،  دوم‏.
  73. صالح، صبحی. (1414ق). نهج البلاغة، قم، هجرت.
  74. صانعی، مهدی.( 1369ش). شهید در قرآن، مجله مشکو‌ة تابستان، شماره 27 صفحه 24 تا 42.
  75. ‏صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم.(1383ش). شرح أصول الکافی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران.
  76. .( 1366ش). تفسیر القرآن الکریم، تحقیق خواجوى، قم، بیدار، دوم.
  77. صفار، محمد بن حسن.(1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، قم‏،‏، دوم‏.
  78. الصفدی، صلاح الدین.(1420ق). الوافی بالوفیات، دار احیاء التراث العربی، الطبعه الاولی.
  79. الطباطبایى، سید محمد حسین.( 1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم.
  80. الطبرسى، حسن بن فضل‏.(1412ق). مکارم الأخلاق‏، الشریف الرضى‏،قم‏،چهارم‏.
  81.  طبرسى، فضل بن حسن‏.(1390ق). إعلام الورى بأعلام الهدى( ط- القدیمة)، اسلامیه‏، تهران‏‏، سوم‏.
  82. الطبرسى، فضل بن حسن.( 1372ق). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، سوم.
  83. الطریحى ، مرتضوی.(1375ش). مجمع البحرین‏، تهران‏، سوم‏.
  84. الطوسی، محمدبن حسن.(بی تا). التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
  85. .( 1407ق).‏ تهذیب الأحکام( تحقیق خرسان)، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران، چهارم.
  86. .( 1411ق). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت‏.
  87. .( 1414ق). الأمالی، قم، ‏دار الثقافة‏، اول‏‏.
  88. ‏(1420ق). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول‏، مکتبة المحقق الطباطبائی‏، قم‏‏، اول.
  89. ‏علوى عاملى، احمد بن زین العابدین‏.(1427ق). الحاشیة على أصول الکافی، دار الحدیث‏، قم‏، اول‏.
  90. على بن الحسین.( 1376ش). الصحیفة السجادیة، دفتر نشر الهادى‏،قم، ‏اول‏.
  91. الغزالی، محمد بن محمد.( بی تا). إحیاء علوم الدین، دار المعرفة، بیروت،
  92. غفاری، على اکبرو صانعی پور، محمدحسن.( 1393ش). دراسه فی علم الدرایه( تلخیص المقباس)، سمت، تهران، چهارم.
  93. غفارى، على اکبر و غفارى، محمد جواد و بلاغى، صدر؛ ترجمه من لا یحضره الفقیه، نشر صدوق‏، تهران‏، 1367 ش‏، اول
  94. فتال نیشابورى، محمد بن احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین،‏ قم، رضى‏،1375 ش ،اول
  95. فخر رازى، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی‏،بیروت‏، 1420 ق‏، سوم‏
  96. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ کتاب العین، نشر هجرت‏، قم، 1409 ق‏، دوم‏
  97. فیض کاشانی، محمد محسن بن مرتضی.(1406ق). الوافی، کتابخانه امام أمیر المؤمنین‏، اصفهان‏‏، اول‏
  98. .(1415ق). تفسیر الصافى، تهران، انتشارات الصدر، دوم.
  99. فیروز آبادى، محمد بن یعقوب،.(1415ق). القاموس المحیط،دار الکتب العلمیة، بیروت‏، اول‏.
  100. قزوینى، ملا خلیل بن غازى‏.(1429ق). الشافی فی شرح الکافی ، دار الحدیث‏، قم‏، اول.
  101. القشیری النیسابوری، مسلم بن الحجاج.(بی تا). الجامع الصحیح المختصر، دار الجیل، بیروت.
  102. قمی مشهدی، محمد بن رضا.( 1368ش). تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، اول
  103. کلینى، محمد بن یعقوب.(1429ق). الکافی‏، تهران‏، دار الحدیث‏، اول
  104. کاشانى ملا فتح الله.(1336ش). منهج الصادقین فى الزام المخالفین، کتابفروشى محمد حسن علمى‏، تهران‏، سوم
  105. کراجکى، محمد بن على.(1410ق). ‏کنز الفوائد، دارالذخائر، قم‏‏، اول‏
  106. مامقانى، عبدالله.( 1413ق). تنقیح المقال فی علم الرجال، موسسة آل البیت(علیهم السلام)لإحیاء التراث‏، قم.
  107. متقی هندی، علاء الدین بن حسام.(1401ق).کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم.
  108. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏.(1420ق). الوجیزة فی الرجال، همایش بزرگداشت علامه مجلسى، دبیرخانه، بخش انتشارات‏، تهران‏‏، اول.
  109. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى.(1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه،مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور ، قم‏،دوم‏.
  110. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی.( 1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، دار الکتب الإسلامیة، تهران‏، ‏دوم‏
  111. .(1403ق).بحارالأنوار الجامعة لدررأخبارالأئمة الأطهار، دارإحیاء التراث‌العربی‏، بیروت، دوم.
  112. محسنى، محمد.( 1432ق). بحوث فى علم الرجال‏، مرکز المصطفى( ص) العالمی للترجمة و النشر، قم‏، پنجم.
  113. مصطفوى، حسن.(1430ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیة، ‏بیروت‏، سوم‏.
  114. معارف، مجید.( 1387ش). شناخت حدیث (مبانی فهم متن-اصول نقد سند)، تهران، انتشارات نبأ، اول.
  115. مفید،محمد بن محمد‏.(1413ق). الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، قم‏. ‏
  116. .( 1413ق). الأمالی ، کنگره شیخ مفید، قم‏، ‏، اول‏
  117. .( 1413ق). کتاب المزار- مناسک المزار ، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم‏، اول‏
  118. مکارم شیرازی، ناصر.( 1421ق). الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، مدرسه امام على بن ابى طالب، قم،اول
  119. .( 1426ق). نفحات القرآن‏، مدرسه الامام علی بن ابی طالب( ع)، قم‏‏، اول‏.
  120. .( 1374ش).  نمونه،دار الکتب الإسلامیة، تهران، اول.
  121. المناوی القاهری، زین الدین.(1356ق). فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، المکتبة التجاریة الکبرى، مصر، الأولى.
  122. موسوی خمینی، روح الله.(1388ش). شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، تهران‏،‏ چهارم‏.
  123. .( 1388ش).آداب الصلاة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( س)،تهران‏‏، شانزدهم‏.
  124. میرداماد، محمد باقر بن محمد.(1403ق). التعلیقة على أصول الکافی، الخیام‏، قم‏‏، اول‏.
  125. النجاشی، احمد بن على.(1365ش). رجال النجاشی‏، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین، قم‏‏، ششم‏.
  126. الهیثمی، أبو الحسن بن سلیمان.( 1414ق).مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، القاهرة، مکتبة القدسی.
  127. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى(1369)، مجموعه ورّام، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏ ، مشهد، اول.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار