درآمدی بر ترجمة ساخت‌های کنایی در صحیفة ‌سجّادیّه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا(س)، تهران

3 استادیار معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

ترجمه به مثابه فرآیندی هدفمند جهت رفع موانع زبانی و فرهنگی است و در پیام رسانی متون اهمیت دارد، لذا ارائة ترجمه‌ای همسنگ متون موثق دینی جهت انتقال مفاهیم والای آن، ضرورت می‌یابد. در صحیفة ‌سجادیه، تعابیر کنایی فراوانی است که مترجمان در معادل‌یابی و ترجمة صحیح آن با چالش‌هایی رو‌به‌رو هستند. غایت نوشتار حاضر ترجمة ساخت‌های کنایی صحیفة سجّادیّه در ترجمه‌ی فارسی سه تن از مترجمان معاصر (ارفع، بلاغی و سجّادی) می‌باشد. بدین منظور با روش توصیفی- تحلیلی فرآیند ترجمه و معادل‌یابی کنایی در صحیفه مورد بررسی قرار گرفته است. مترجمان در ساختهای کنایه از صفت، اغلب به ترجمة کنایی و معنایی روی آورده‌اند و در ساختهای کنایه از موصوف، بیشتر به ترجمة تحت‌اللفظی و معنایی گرایش داشته؛ در کنایه از نسبت نیز به ترجمة تحت‌اللفظی پرداخته‌اند، امّا در برخی موارد به علّت عدم توجّه به معادل‌یابی‌، مفهوم و ساختار نحوی و بلاغی نتوانسته‌اند معنای مناسب را ارائه دهند.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم
- آذرنوش، آذرتاش. (1366ش).  آموزش زبان عربی1. تهران: مرکز دانشگاهی.
- آقابزرگ تهرانی، محمدحسن. (بی‌تا). الذریعة إلی تصانیف الشیعة. بیروت: اضوا.
- ابن اثیر، مبارک بن محمّد. (1421ق). النهایه. ریاض: دار ابن الجوزی.
- ابن درید، محمّد بن حسن. (1988م). جمهرة اللغة. بیروت: دارالعلم للملایین. چاپ اوّل.
-  ابن سیّده، علی بن اسماعیل. (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم. تحقیق/تصحیح: عبدالحمید هنداوی؛ بیروت: دارالکتب العلمیة. چاپ اوّل.
- ابن طاووس، علیّ بن موسی. (1386ش). اقبال‌الاعمال. ترجمه: محمّد روحی؛ قم: سماء قلم. چاپ هفتم. 
- ابن منظور، محمّد بن مکرّم. (1363ش). لسان‌العرب. قم: نشر ادب‌الحوزه.
- ثروت، منصور. (1364ش).  فرهنگ کنایات. تهران: چاپخانه‌ی سپهر. چاپ اوّل.
- ثروتیان، بهروز. (1383ش). فنّ بیان در آفرینش خیال. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر. چاپ اوّل.
- احمدی، فاطمه. (1391ش). تجلّی قرآن در صحیفه سجّادیّه. تهران: نشر حنیفا، چاپ اوّل.
- ارفع، سیّد کاظم. (1393ش). ترجمة صحیفه سجّادیّه. تهران: انتشارات پیام عدالت، چاپ اوّل.
- ازهری، محمّد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ اوّل.
- انوری، حسن. (1383ش). فرهنگ کنایات سخن. تهران: سخن.
- امیری‌پور، احمد. (1389ش).کلّیّات تاریخ چهارده معصوم. مشهد: انتشارات راز توکّل.
- بلاغی، سیّد صدرالدّین. (1380ش). ترجمة صحیفه سجّادیّه. تهران: دارالکتب الاسلامیة. چاپ اوّل.
- پورجوادی، نصرالله. (1365ش). درباره ترجمه. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- تفتازانی، سعدالدّین. (1433ق). شرح مختصر. قم: انتشارات اسماعیلیان.
- جاحظ، عمرو بن بحر. (1387ق). الحیوان. تحقیق: فوزی عطوی؛ دمشق: مکتبة محمدحسین النّوری. الطبعة الأولی.
- جرجانی، عبدالقاهر.( 1988م). اسرارالبلاغة فی علم‌البیان. بیروت: دارالکتب العلمیّه. الطبعة الأولی.
- جوادی آملی، عبدالله. (1385ش). تسنیم (تفسیر قرآن‌کریم). قم: نشر اسراء.
- جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376ش).  الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح‌العربیة. تحقیق/تصحیح: احمد عبدالغفور عطّار. بیروت: دارالعلم للملایین. چاپ اوّل.
- حسن، عباس. (1966م). النحو الوافی. قاهره: دارالمعارف.
- حسن‌زاده آملی، حسن. (1365 ش). نصوص‌الحکم بر فصوص‌الحکم. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء. چاپ اوّل.
- حسینی مدنی شیرازی، سیّد علی خان. (1427ق). ریاض‌السالکین فی شرح صحیفه سیّدالسّاجدین الامام علی بن الحسین(ع). بی‌جا: مؤسسة النشر الاسلامی.
- حکیم، سیّد محمّد حسن. (1380ش). «کتابشناسی صحیفه سجّادیّه، برخی از ترجمه‌ها و شروح». کتاب ماه و دین، شماره 49 و 50 ، صص 88 – 95.
- خراسانی سبزواری، محمّد ابراهیم بن محمّد علی (وثوق‌الحکما). (1391ش). شرح غوامض دعاهای صحیفه سجّادیّه. تصحیح: سیّد حسن مدرّسی؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ اوّل.
- خلجی، محمّدتقی. (1383ش). اسرار خاموشان (شرح صحیفه سجّادیّه). قم: انتشارات پرتو خورشید. چاپ اوّل.  
- دارابی، محمّد بن محمّد. (1379ش). ریاض‌العارفین. تهران: دارالاسوة للطباعة و النشر. چاپ اوّل. 
- دانشمندی از قرن یازدهم، (1388ش). ترجمه و شرح صحیفه کامله سجّادیّه. تحقیق: فتح‌الله نجّارزادگان؛ تهران: انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم(ع). چاپ اوّل.
- درویش، محیی‌الدین. (1415ق). اعراب‌القرآن و بیانه. دمشق: دارالارشاد. الطبعة الرابعة.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1361ش). لغت‌نامه دهخدا. تحقیق/تصحیح: محمّد معین؛ تهران: دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم. چاپ اوّل.
- راوندی، سعید بن هبة الله (قطب‌الدّین). (1407ق). الدعوات/سلوة‌الحزین. قم: انتشارات مدرسه امام مهدی(عج). چاپ اوّل.
- رشیدی، غلامرضا. (1375ش). ترجمه و مترجم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
-  رنجبر، محسن. (1381ش). بررسی نقش امام سجّاد(ع) در رهبری شیعه پس از واقعهی کربلا. قم: دفتر نشر معارف. چاپ اوّل.
- زمخشری، محمود بن عمر. (1979م). اساس‌البلاغة. بیروت: دار صادر.
- ------------------. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض‌التنزیل و عیون‌الاقاویل فی وجوه‌التأویل. بیروت: دارالکتب العربی.
- سجّادی، احمد. (1390ش).  ترجمه صحیفه سجّادیّه. تهران: انتشارات اسوه. چاپ دوم.
- سیوطی، عبدالرحمن. (1421ق). الاتقان فی علوم‌القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیّه.
- شریف‌رضی، محمّد بن حسن. (1414ق). نهج‌البلاغه. تحقیق/تصحیح: صالح صبحی؛ قم: هجرت. چاپ اوّل.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1383ش). صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگاه. چاپ نهم.
- صافی، محمود. (1418ق). الجدول فی اعراب‌القرآن‌الکریم و صرفه و بیانه. بیروت: دارالرشید. مؤسسة الایمان. الطبعة الرابعة.
- طباطبایی، سیّد محمّدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه قم. چاپ پنجم.
- طبرسی، فضل بن حسن.  (1372ش). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو. چاپ سوم.
- طهماسبی، عدنان. صدیقه جعفری. (1393ش). «جستاری در ترجمه از عربی به فارسی با تکیه بر فرآیند معادل یابی معنوی (مطاالعه موردی رمان السّکریّه)». دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیّات عربی، شماره 10. صص 97 – 11
- غازی، یموت. (1983م). علم أسالیب‌البیان. بیروت: دارالنّشر ألإصالة.
- فاضلی، محمّد. (1376ش). دراسة و نقد فی مسائل بلاغیة هامَّة. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی. چاپ دوم. 
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق).  العین. قم: نشر هجرت. چاپ دوم.  
- کاشانی، ملّا فتح‌الله. (1378ش). منهج‌الصادقین فی الزام‌المخالفین. تحقیق: ابوالحسن شعرانی؛ تصحیح: علی‌اکبر غفاری؛ تهران: اسلامیّة.
- کلینی، محمّد بن یعقوب، (بی‌تا). اصول کافی. تهران: انتشارات چهارده معصوم علیهم السلام.
- لطفی‌پورساعدی. کاظم. (1376ش). درآمدی به اصول و روش ترجمه. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.
- ممدوحی، حسن. (1390ش). شهود و شناخت. قم: مؤسسه بوستان کتاب. چاپ پنجم.
- ناظمیان، رضا. (1381ش). روشهایی در ترجمه از عربی به فارسی. تهران: سمت.
- هاشمی، احمد. (1367ش). جواهرالبلاغة. قم: نشر بلاغت. چاپ دوازدهم.