نقش سیاق در فهم احادیث مشکل

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 مدرس حوزه

2 مدرس حوزه و دانشگاه

3 استاد حوزه علمیه تهران

چکیده

یکی از دشواری‌های پژوهش در حدیث، روایاتی هستند که به دلایلی دسترسی به مراد از آنها آسان نیست. برای فهم این روایات که از آنها به «حدیث مشکل» یاد می‌شود دانشوران حدیث، راهکارهای گوناگونی به مانند تشکیل خانواده حدیث و بررسی آسیب‌های رایج در نقل حدیث را ارائه کرده و به کار بسته‌اند. استفاده از سیاق یکی از استوارترین و کارآمدترین ابزارهای حل این مشکل است که کاربست آن، افزون بر اینکه مختص به زبان خاصی نیست پیشنیه‌ای کهن در فهم سخنان به ظاهر نامفهوم در بین عموم مردم دارد. استفاده فراگیر و دیرین از این قرینه هرگز به معنای نبود ‌ضابطه در کاربست آن نیست؛ بلکه بر قواعدی استوار است. از سیاق در پژوهش‌های تفسیری فراوان سخن گفته‌اند و بدان استناد کرده‌اند؛ اما در فهم حدیث به ویژه حدیث مشکل، کمتر به آن توجه شده است. در این نوشته تلاش شده پس از تعریف و تبیین حدود آن، ارزش و چگونگی کاربستش در قالب تطبیق بر نمونه‌هایی ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه، نسخۀ صبحی صالح.
ابن فارس، أحمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة، محمد هارون؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی،‏ اول‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب‏، جمال‌الدین میردامادى؛ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، سوم‏.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید. (1404ق). شرح نهج البلاغة، محمد ابوالفضل‏ ابراهیم؛ قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، اول‏.
اسعدی، محمد. (1394ش). سایه ها و لایه های معنایی؛ درآمدی بر نظریه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری؛ قم: بوستان کتاب، اول.
انصاریان، حسین. (1388ش). نهج البلاغة / ترجمه؛ قم: دارالعرفان، اول.
بحرانی، ابن میثم. (1362ش). شرح نهج البلاغه، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، دوم.
بیانونی، محمد ابوالفتح. (2012م). مشکل الحدیث؛ قاهره: دارالسلام، اول.
جاحظ، عمرو بن بحر. (1968م).  البیان و التبیین، بومحلم؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی
جعفری، یعقوب. (1386ش). «دلالت سیاق و نقش آن در فهم آیات قرآن»، ترجمان وحى، ش 22، صص 62 – 77.
خیرآبادی، محمد ابولیث. (2015م). علوم الحدیث؛ اصیلها و معاصرها؛ قاهره: دارلکلمة للنشر و التوزیع، هفتم.
دشتى، محمد. (1379ش). نهج البلاغة / ترجمه؛ قم: مشهور، اول‏.
دوزدوزانی تبریزی، یدالله. (بی‌تا). تحقیق لطیف حول التوقیع الشریف؛ قم: بی‌نا.
سبحانی، جعفر. (1426ق). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه؛ قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، موسسه النشر الاسلامی، اول.
سبحانى، جعفر. (1424ق). إرشاد العقول الى مباحث الأصول‏، محمدحسین حاج عاملى؛ قم: موسسه امام صادق7، اول‏.
سیوطی، عبدالرحمن. (1414). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی ، محمد الفاریابی، بیروت: دار طیبة.
شوشتری، محمد تقی. (1376ش). بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه؛ تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، اول.
صدر، محمد باقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول‏، عبد الساتر حسن؛ بیروت: الدار الاسلامیه،‏اول.
صدوق(ابن باویه)، محمدبن‌علی. (1403ق). معانی الأخبار، علی اکبر غفارى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول‏.
صدوق(ابن باویه)، محمدبن‌علی. (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة، علی اکبر غفارى؛ تهران: اسلامیه‏، دوم‏.
طبرسى، فضل بن حسن. (1422ق). تاج الموالید؛ بیروت: دار القارى‏، اول‏.
طوسى، محمد بن الحسن. (1411ق). الغیبة للحجة، عبادالله تهرانى، قم: دار المعارف الإسلامیة، اول.
فیض الاسلام اصفهانى، على نقى. (1379ش). ترجمه و شرح نهج البلاغة، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام، پنجم‏.
مامقانی، عبدالله. (1411ق). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، محمدرضا مامقانی؛ قم: مؤسسه آل البیت:، اول.
محمدی ری‌شهری، محمد. (1393ش). دانشنامه امام مهدی4 برپایه قرآن، حدیث و تاریخ، جمعی از پژوهشگران؛ قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، اول.
مجلسى، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار، جمعى از محققان؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم‏.
مظفر، محمدرضا. (1430ق). أصول الفقه؛ قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم، پنجم.
معماری، داوود. (1387ش). «مبانی فقه الحدیثی ملاصدرا»، مطالعات قرآن و حدیث،ش 2، صص 5-36.
هاشمى خویى، میرزا حبیب الله. (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ابراهیم میانجى؛ تهران: مکتبة الإسلامیة، چهارم.