تحلیل ساختار کارگفت سوره کوثر

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

کوثر با 3 آیه، کوچکترین سوره قرآن است. روایات و آرای تفسیری زیادی که درباره کلمات اصلی سوره ‏‏(کوثر، صلات، نحر، ابتر) وارد شده، که گاهاً متعارض‌اند. پژوهش حاضر بر آن بوده است که با ابزار ‏گردآوری کتابخانه‌ای، و استفاده نظریه کارگفت و تحلیل لغوی، نقد حدیث، نظریه کارگفت و تفسیر قرآن به ‏قرآن، به بررسی و نقد اقوال مطرح درباره کلمات سوره کوثر بپردازد. سؤالات پژوهش به مصداق اصلی کوثر، ‏رابطه آن با مصادیق دیگر و معنای صحیح صلات، نحر و ابتر می‌پردازد. یافته‌های پژوهش می‌گوید پیامبر ‏‏(ص) دغدغه هدایت و شفاعت را توأمان داشته است. فاطمه (س) مصداق اصلی کوثر است و «حوض» با ‏موضوع شفاعت اهل بیت (ع) در کنار پیامبر (ص)، تأویل کوثر در آخرت است. مراد از صلات و نحر، نماز ‏شکری ویژه پیامبر (ص) با نشانی حاکی از خضوع یعنی بالاآوردن دستها در تکبیرهای نماز به ‌ویژه تکبیرة ‏الاحرام است. کاربست ساختار کارگفت نیز شأن و شخصیت زن را با نزول سوره کوثر با مصداقِ حضرت ‏فاطمه (س) ارتقا داد و در جهتِ منزلت والای این لطفِ ویژه خداوند دستور داد نماز شکر بخواند و ‏بالاترین و بهترین ثروتش را برخلافِ بافت نزول عقیقه کند.‏

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن‏کریم؛‏ ترجمه: محمد مهدی ‏‏فولادوند.

    1. ابن‏ بابویه،‏ محمد‏بن‏علی، (1362ش)، الخصال،‏ تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه‏ مدرسین.
    2. ــــــــــ ، (1378ق)، عیون ‏اخبار ‏الرضا‏۷،‏ تحقیق: ‏مهدی ‏لاوردی،‏ تهران: نشر‏جهان.
    3. اسکندری، حسین، (1392ش)، سنت‏های فراموش شده (1)، خبرگزاری رسا، ir/000kQz.
    4. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمدبن‏علی، (1379ق)، مناقب آل أبی طالب:، قم: علامه.
    5. ابن‏ جوزی، ‏ابوالفرص‏ عبدالرحمن‏بن‏علی، (1422ق)، زاد‏المسیر‏ فی‏ علم‏ التفسیر،‏ ‏بیروت: دارالکتاب‏العربی.
    6. ابن ‏عاشور،‏ محمد‏بن‏طاهر،‏ (بی‏تا)، التحریر‏ و ‏التنویر، ‏بی‏جا: بی‏نا.
    7. ابن‏ منظور،‏ محمد‏بن‏مکرم، (1414ق)، ‏‏لسان‏العرب، تحقیق: جمال الدین میردامادی، ‏بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، ‏چاپ ‏سوم‏.
    8. ازهری،‏ محمد‏بن‏احمد، (بی‏‏تا)، ‏تهذیب‏اللغه،‏ بیروت: داراحیاء‏ التراث ‏العربی.
    9. بانوی‏اصفهانی،‏ سیده‏ نصرت‏امین، (1361ش)، ‏‏مخزن‏العرفان ‏در ‏تفسیر قرآن، تهران: ‏نهضت‏زنان‏مسلمان.
    10. بخاری، ‏محمد‏بن‏اسماعیل‏بن‏ابراهیم،‏ (1401ق)، صحیح‏بخاری،‏ بیروت: دارالفکر.
    11. بشوی، ‏محمد‏یعقوب. (1396ش). ‏«بررسی ‏تطبیقی ‏روایات ‏تفسیری‏ فریقین‏ دربارۀ‏ کوثر»،‏ مطالعات ‏تطبیقی ‏قرآن ‏و‏حدیث، ش 1، صص ‏۶۵-۹۴‏‏.
    12. بغدادی،‏ علاء‏الدین‏علی‏بن‏محمد، (1415ق)، ‏لباب‏التأویل‏فی‏معانی‏التنزیل، تصحیح: محمدعلی شاهین،‏ ‏بیروت: دارالکتب‏العلمیه.
    13. بغوی،‏ حسین‏بن‏محمود، (1420ق)، ‏معالم‏التنزیل‏فی‏تفسیرالقرآن،‏ تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: داراحیاء‏التراث‏العربی.
    14. بلخی، ‏مقاتل‏بن‏سلیمان، (1423ق)، ‏تفسیر‏مقاتل‏بن‏سلیمان، تحقیق: عبد الله محمود شحات، ‏،‏بیروت: دار ‏إحیاء‏التراث.
    15. بیهقی، احمد بن حسین، (1424ق)، السنن الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ سوم.
    16. جرجانی،‏ عبدالقاهر‏بن‏عبدالرحمن،‏ (1422ق)، دلائل‏الإعجاز‏فی‏علم‏المعانی،‏،‏بیروت: دارالکتب‏العلمیه.
    17. حیدری، ‏ندیم‏حسین. (1397ش). ‏«پژوهشی ‏در‏ بررسی‏ و ‏تبیین ‏تطبیقی‏ مصداق‏ کوثر ‏از ‏منظر ‏فریقین»، حسنا،‏ ش 35، صص ‏133-164.
    18. دانشنامه اسلامی، 2020م: عقیقه، ویکی اهل البیت، https://b2n.ir/425888
    19. دهقانی، ‏فرزاد ‏و‏ دیگران، (1396ش)، ‏نقد‏تحلیلی ‏شبهات‏وارده ‏در ‏تحریف ‏قرآن ‏از ‏سوی ‏مستشرقان،‏ ‏تهران: انتشارات ‏برادری.
    20. راغب‏اصفهانی،‏ حسین‏بن‏محمد،‏ (1412ق)، مفردات ‏ألفاظ القرآن،‏ بیروت :‏دارالقلم.
    21. رشیدالدین‏میبدی، ‏احمد‏بن‏ابی‏سعد،‏ (1371ش)، کشف‏الأسرار ‏و ‏عدةالابرار، تهران: امیر‏کبیر، چاپ پنجم.‏
    22. رضایی‏کرمانی، ‏محمدعلی،‏ حسینی، ‏بی‏بی ‏زینب، ‏ایروانی‏نجفی، ‏مرتضی. (1391ش). ‏«رهیافتی‏زبان‏شناسانه‏به‏واژه‏«أبتر»»،‏پژوهش‏های ‏قرآنی،‏ ش 72، صص‏4-31‏.
    23. زمخشری،‏ محمود،‏ (1407ق)، الکشاف‏عن‏حقائق‏غوامض‏التنزیل، بیروت: ‏دارالکتاب‏العربی.
    24. زیعلی، عبدالله بن یوسف، (1418ق)، نصب الرایه، بیروت: مؤسسه الریان.
    25. ژان شوالیه، آلن گربران، (1387ش)، فرهنگ نمادها (جلدهای 1و2و3و4و5)، ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
    26. سمرقندی،‏ نصر‏بن‏محمد‏بن‏احمد، (‏بی‏تا)، ‏بحر‏العلوم،‏ بی‏جا: بی‏نا.
    27. سورآبادی، ‏ابوبکر‏عتیق‏بن‏محمد، (1380ش)، ‏تفسیر‏سورآبادی، تحقیق: على اکبر سعیدى سیرجانی، تهران: ‏فرهنگ‏شهر‏نو.
    28. سیوطی،‏ جلال‏الدین، (1404ق)، ‏الدرالمنثور‏فی‏تفسیر‏المأثور،‏ ‏قم: کتابخانه ‏آیت‏اللّه‏ مرعشی‏نجفی.
    29. شکرانی، ‏رضا، ‏توکلی، ‏محسن.‏‏ (1391ش). ‏«‏برابریابی ‏فارسی «إنّ»‏ در ‏ابتدای ‏آیات ‏قرآن‏ کریم ‏بر‏ پایة ‏دستور‏ زبان ‏‏زایشی‏ـ‏گشتاری»، ‏‎پژوهش‏های ‏زبانشناختی‏ قرآن‎،‏ ش 2،‏ صص 1-22‏.
    30. شیبانی، ‏محمد‏بن‏حسن، (1413ق)، ‏‏نهج ‏البیان‏ عن ‏کشف ‏معانی ‏القرآن، تهران: ‏بنیاد‏ دایرة ‏المعارف ‏اسلامی.
    31. شیخ حر عاملی، محمدبن‏حسن، (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل بیت:.
    32. صادقی، ‏علی،‏ نقی‏زاده، ‏حسن، ‏طباطبایی، ‏سید‏محمد‏کاظم. (1394ش). ‏«تفسیر ‏ساختاری ‏سوره‏کوثر ‏بر ‏پایه ‏نظریه‏زبان‏شناسی ‏نقش‏گرای ‏نظام‏مند ‏هلیدی»،‏ مطالعات ‏تفسیری،‏ ش 22، صص ‏۴۵-۶۶‏.
    33. صانعی‏پور،‏ محمد‏حسن،‏ (1390ش)، مبانی ‏تحلیل ‏کارگفتی ‏در ‏قرآن ‏کریم، ‏‏تهران: دانشگاه‏ امام صادق ‏۷.
    34. طالقانی، ‏سید‏محمود، (1362ش)، ‏پرتوی ‏از ‏قرآن، ‏تهران: ‏شرکت ‏سهامی ‏انتشار، ‏چاپ چهارم.‏‏
    35. طباطبایی،‏ سید‏محمد‏حسین، (1417ق)، ‏المیزان ‏فی‏ تفسیرالقرآن، قم: ‏دفتر ‏انتشارات ‏اسلامی‏جامعۀ ‏مدرسین‏‏حوزه‏ علمیه ‏قم‏، چاپ ‏پنجم.‏‏
    36. طبرسی، ‏احمد‏بن‏علی، (1403ق)، ‏الإحتجا‏ج على‏أهل‏اللجاج،‏ تحقیق: ‏محمد‏باقر‏خرسان،‏ ‏مشهد: نشر ‏مرتضی.
    37. طبرسی، ‏فضل‏بن‏حسن، (1372ش)، ‏مجمع‏البیان‏فی‏تفسیر‏القرآن، تهران: ‏ناصر‏خسرو، ‏ چاپ سوم.‏
    38. طبری‏کیاهراسی،‏ ابوالحسن‏علی‏بن‏محمد، (1405ق)، ‏احکام‏القرآن،‏ بیروت: دارالکتب‏العلمیه، چاپ ‏دوم.‏
    39. طبری، ‏ابوجعفر‏محمد‏بن‏جریر، (1412ق)، ‏جامع‏البیان‏ فی‏ تفسیر‏القرآن،‏ بیروت: دارالمعرفه.
    40. طریحی، فخرالدین بن محمد، (1375ش)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
    41. طوسی،‏ محمد‏بن‏حسن، (بی‏تا)، ‏التبیان ‏فی ‏تفسیر‏القرآن، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت: ‏داراحیاء‏التراث‏العربی‏.
    42. عابدینی، ‏احمد. (1384ش). ‏«شأن‏نزول‏در‏یگانه»، ‏بشارت، ش‏50، صص ‏34-39‏.
    43. عسکری،‏ حسن‏بن‏عبدالله، (1400ق)، ‏الفروق ‏فی‏اللغه، بیروت: ‏دارالافاق‏الجدیده.
    44. علاء‏الدین، ‏سید‏محمد‏رضا. (1397ش).‏«بررسی ‏تفسیری ‏سوره‏ کوثر‏ پرتکامدترین‏ سوره‏ مکی‏ قرآن»، ‏فصلنامه ‏قرآنی‏کوثر، ‏ش 63،‏ صص ‏57-74‏.
    45. فخر‏رازی، ‏ابو‏عبدالله‏محمد‏بن‏عمر‏‏،‏ (1420ق)، مفاتیح‏الغیب،‏ بیروت: دار‏احیاء‏التراث‏العربی، چاپ ‏سوم.‏
    46. فراء،‏ ابو‏زکریا‏یحیی‏بن‏زیاد، (بی‏تا)، ‏معانی‏القرآن، تحقیق: احمد یوسف نجاتی و دیگران، مصر: ‏دارالمصریه‏للتألیف‏و‏الترجمه‏.
    47. فیض کاشانی، محمدمحسن‏بن‏شاه‏مرتضی، (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیؤالمومنین علی علیه‏السلام.
    48. قرشی،‏ سید‏علی‏اکبر،‏ (1371ش)، قاموس ‏قرآن، ‏تهران: ‏دارالکتب ‏الإسلامیه، چاپ ‏ششم.‏
    49. ــــــــــ ، (1377ش)، ‏تفسیر ‏احسن‏الحدیث،‏ ‏تهران: بنیاد ‏بعثت، چاپ ‏سوم.‏
    50. قرطبی،‏ محمد‏بن‏احمد، (1364ش)، ‏الجامع ‏لأحکام ‏القرآن،‏ ‏تهران: انتشارات‏ناصر‏خسرو.
    51. قضائی،‏ محمد‏رضا، ‏مرادی، ‏امین،‏ کریمی‏نیا، ‏محمد‏مهدی. (1398ش). ‏«بررسی ‏مصداق ‏کوثر ‏در‏ سورۀ ‏کوثر ‏در ‏تفاسیر ‏روایی ‏شیعه ‏و ‏سنی»،‏ پژوهشهای ‏تفسیر ‏تطبیقی،‏ ش 10، صص ‏127-150‏.
    52. قمی، ‏علی‏ بن‏ ابراهیم، (1367ش)، ‏تفسیر ‏قمی،‏ قم: دارالکتاب، چاپ ‏چهارم.‏
    53. قندوزی‏ حنفی، حافظ‏ سلیمان‏ بن‏ ابراهیم، (1422ق)، ینابیع الموده، قم: منظمه الأوقاف و الشؤون الخیریه، دارالأسوه للطباعه و النشر.
    54. کاسانی، ابوبکر بن مسعود، (1406ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    55. کلینى، ‏محمد‏ بن‏ یعقوب‏ بن‏ اسحاق‏، (1407ق)، ‏الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و دیگران، ‏تهران: ‏دار‏الکتب‏الإسلامیة، چاپ ‏چهارم.‏
    56. مرامی، ‏جلال، ‏عزیزی‏مراد،‏ قاسم. (1396ش). ‏«خوانشی ‏نو‏ از ‏مکتب ‏فرمالیسم ‏در ‏پرتو ‏رویکرد ‏شکل‏دهی‏ جامعه‏شناسی ‏ (پژوهشی ‏زیباشناسانه ‏در ‏حاشیه ‏سوره ‏کوثر)»، ‏پژوهش‏های‏ ادبی‏ـ ‏قرآنی‏، ش 18، صص ‏2-17.‏
    57. مصطفوی، ‏حسن،‏ (1360ش)، التحقیق ‏فی‏ کلمات‏ القرآن ‏الکریم، ‏تهران: ‏بنگاه ‏ترجمه ‏و ‏نشر ‏کتاب.
    58. مظهری،‏ محمد‏ثناء‏الله، (1412ق)، ‏التفسیر‏المظهری،‏ تحقیق: غلام نبى تونسی، پاکستان: مکتبه ‏رشدیه‏.
    59. معرفت،‏ محمد‏هادی، (1410ق)، ‏التمهید‏ فی‏ علوم ‏القرآن،‏ ‏قم: مرکز ‏مدیریت‏ حوزه ‏علمیه‏ قم، چاپ سوم.
    60. مکارم ‏شیرازی، ‏ناصر،‏ (1374ش)، تفسیر ‏نمونه،‏ تهران: دارالکتب ‏الإسلامیه.
    61. نولدکه،‏تئودور، (2004م)، ‏تأریخ القرآن، ‏بازنگری‏: فردریش‏ شوالی ترجمه: ‏به‏ اهتمام ‏جرج‏ تامر، برلین ‏و ‏بیروت: ‏مؤسسه ‏کنراد-‏أدناو.
    62. نووی، یحیی بن شرف، (بی‏تا)، المجموع شرح المهذب، بیروت: دارالفکر.
    63. همتیان، ‏محبوبه. (1394ش). ‏«تحلیل‏ بلاغی ‏عوامل ‏مؤثر ‏در ‏ساختار ‏کلامی ‏«کوثر» ‏قرآن»، ‏پژوهش‏های‏ادبی‏ -‏قرآنی، ش 3، صص ‏7-22.