میراث تفسیری عیاشی در «کتاب التفسیر» و منابع دیگر

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 مدرس حوزه

2 عضو هییت علمی

چکیده

از «عیاشی» محدث نامدار شیعی، کتابی ناقص در موضوع تفسیر اثری به نام «کتاب االتفسیر» به ما رسیده است. کنکاش در منابع روایی و نیز تفسیری روشن می‌کند کتاب یادشده تمام میراث حدیثی ـ تفسیری موجود او نیست و پاره‌ای از آن از طریق آثار شیخ صدوق، شواهدالتنزیل حاکم حسکانی و مجمع‌البیان مرحوم طبرسی حفظ شده و به دست ما رسیده است. در نوشتۀ پیش رو، پس از معرفی کوتاه آثار یادشده و نویسندگان آنها، آمار و ارقام مربوط به روایات تفسیری عیاشی در آن منابع که از طریق مقایسۀ بین آنها و کتاب التفسیر به دست آمده بیان شده است. در نهایت آشکار شد با اینکه بخشی از روایات کتاب التفسیر در آثار یادشده نقل شده است؛ اما شیخ صدوق 17 روایت، حاکم حسکانی 15 روایت و مرحوم طبرسی 56 روایت از عیاشی نقل کرده‌اند که در تفسیر کنونی او موجود نیست. شناسایی و شناساندن این تعداد از میراث حدیثی ـ تفسیری عیاشی از اهداف این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن‏کریم
  2. ابن ندیم، محمد بن ‏ابی‏یعقوب (بی‏تا). الفهرست. بی‏جا، بی‏نا.
  3. استادی، رضا. (1370ش). «تفسیر عیاشی و مؤلف آن»، کیهان اندیشه، ش 36/ ص4ـ15.
  4. ابوطبره، هدی جاسم محمد. (1372ش). المنهج الأثری فی تفسیر القرآن الکریم، قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
  5. ابن ادریس، محمد بن ‏احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، تحقیق: حسن ‏موسوی قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ دوم.
  6. ابن‏شهرآشوب، محمدبن‏علی. (بی‏تا). معالم العلماء. قم: بی‏نا.
  7. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن. (بی‏تا). الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: درالاضواء.
  8. بابایی، علی‏اکبر. (1386ش). مکاتب تفسیری. تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
  9. بیهقی، علی‏ بن ‏زید. (1425ق). تاریخ بیهق، تحقیق: یوسف الهادی، دمشق: داراقرأ للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول.
  10. پیشگر، امید. (1396ش). «بررسی تطبیقی تفسیر العیاشی و آثار شیخ صدوق بر محور اسانید»، علوم حدیث، ش86/ ص75-101.
  11. حسکانى، عبیدالله‏ بن ‏احمد. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: وزارت ارشاد، چاپ اول.
  12. حویزی، عبدعلى‏ بن ‏جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم.
  13. خرمشاهی، بهاءالدین. (بی‏تا). «سهم ایرانیان در تفسیر قرآن؛ مجمع‎البیان»، مجموعه مقالات کنگرۀ شیخ مفید، ش37/ ص18-22.
  14. ذهبی، احمد بن ‏عثمان. (1413ق). سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  15. زرکلی، خیرالدین. (1980م). الأعلام (قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین)، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ پنجم.
  16. صدوق، محمد بن ‏علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
  17. ــــــــــ ، (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.
  18. ــــــــــ ، (1385ق). علل الشرائع، قم: داوری، چاپ اول.
  19. ــــــــــ ، (1403ق). معانی الأخبار، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول.
  20. ــــــــــ ، (بی‏تا). تذکرة الحفاظ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  21. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
  22. طباطبایی، سیدکاظم؛ رضی، طاهره. (1385ش). «تفسیر عیاشی و بازیابی اسانید روایات آن در شواهد التنزیل»، مقالات و بررسی‏ها، ش 79/‏ ص129-148.
  23. طبرسى، فضل‏ بن ‏حسن. (1372ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
  24. عسکری، سیدمرتضی. (1378ش). القرآن الکریم و روایات المدرستین، تهران: انتشارات دانشکده اصول الدین، چاپ دوم.
  25. عیاشى، محمد بن ‏مسعود. (1380ق). تفسیر العیّاشی، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة، چاپ اول.
  26. ـ همو. (1395ش). تفسیر العیّاشی، تحقیق: عبدالله صالحی، قم: ذوی القربی، چاپ اول.
  27. کشى، محمد بن ‏عمر. (1409ق). رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، مشهد: نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
  28. نجاشی، احمد بن ‏على. (1365ش). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم.
  29. مامقانی، عبدالله. (بی‏تا). تنقیح المقال فی علم الرجال (رحلی)، بی‏جا: بی‏نا، چاپ اول.
  30. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم.
  31. معرفت، محمدهادى. (1428ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول.

نواب، حسین. (1381ش). کاوشی در زندگانی علامه فضل‏ بن ‏حسن فضل طبرسی صاحب تفسیر کبیر مجمع‏ البیان. بی‏جا: انتشارات علامه طبرسی، چاپ اول.