واکاوی جایگاه روایات اهل بیت(ع) در تفسیر الکشاف با توجه به مذهب معتزلی زمخشری ( ذکر مستندات)

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

استادیار

چکیده

از آغازین روزهای نگارش تفسیر،روایات تفسیری همواره مورد توجه مفسرین بوده است و میزان این توجه به مذهب مفسر و مشرب فکری وی ارتباط مستقیم داشته است. زمخشری یکی از علمای اهل سنت بوده ودر زمره معتزلیان به حساب می آید، لذا اهل بیت(ع) را معصوم نمی داند و دیدگاهش با تشیع تفاوت زیادی دارد. با توجه به رویکرد عقلانی معتزله انتظار می رود که در تفسیر وی کمتر به نقل روایات؛ آن هم روایات ائمه شیعه توجه شده باشد . پژوهش حاضر به بررسی جایگاه روایات اهل بیت(ع) ـ به مفهوم شیعی آن ـ در تفسیر الکشاف پرداخته است. زمخشری در تفسیر خود در موارد متعددی از اهل بیت(ع) نام برده و از ایشان نقل قول کرده است. پس از بررسی مستندات این پژوهش نشان می دهد که می توان این روایات را به چند بخش از جمله ذکر روایتهای تفسیری و غیر تفسیری از ائمه(ع) و ذکر نوع قرائت اهل بیت(ع) ؛ تقسیم کرد . علاوه بر این زمخشری در موارد بسیاری به ذکر فضیلت یا فضائلی از اهل بیت(ع) پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


  1. القرآن الکریم

    1. ابن ابی شیبه، عبد اللّٰه بن محمد. (1409ق). الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ریاض: مکتبة الرشد.
    2. ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز.
    3. ابن البیع، أبو عبد اللّٰه الحاکم محمد بن عبد اللّٰه. (1411ق). المستدرک على الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    4. ابن جبر التابعی، أبو الحجاج مجاهد. (1410ق). تفسیر مجاهد، مصر: دار الفکر الإسلامی الحدیثة.
    5. ابن عماد، عبدالحی. (بی‏تا). شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، بیروت: دار ابن کثیر.
    6. أثیر الدین أندلسی، محمد بن یوسف. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
    7. اسعدی،‏ محمد. (1396ش). جریان شناسی تفسیر معتزلی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    8. ایجی، عضدالدین عبدالرحمن. (1997م). المواقف بشرح السید الشریف علی بن محمد الجرجانی، تحقیق: عبدالرحمن عمیره، بیروت: دارالجیل.
    9. باقر، علی‏رضا. (1388). زمخشری و تفسیر کشاف، تهران: خانه کتاب.
    10. بغوی، حسین بن مسعود. (1420ق). تفسیر البغوی(معالم التنزیل)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    11. بیضاوی، عبد اللّٰه بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    12. بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین. (1408ق). الآداب، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
    13. ــــــــــ ، (1412ق). معرفة السنن و الآثار، قاهرة: منصورة.
    14. ــــــــــ ، (1424ق). السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    15. تاج القراء کرمانی، أبو القاسم برهان الدین. (بی‏تا). غرائب التفسیر و عجائب التأویل، بیروت: مؤسسة علوم القرآن.
    16. ترمذی، محمد بن عیسی. (1402ق). سنن الترمذی (الجامع الکبیر)، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
    17. تیمی البصری القیروانی، یحیى بن سلام. (1425ق). تفسیر یحیى بن سلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    18. ثعلبی، احمد بن محمد، الإمام أبی محمد بن عاشور. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    19. جلالی، سهیلا (اردی‏بهشت 1379) «اهل‏بیت:در تفسیر کشاف»، گلستان قرآن، ش 7.
    20. چلبی، حاجی خلیفه. (بی‏تا). کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار الفکر.
    21. حموی، یاقوت بن عبد اللّٰه. (1414ق/1993م). معجم الأدباء، محقق: إحسان عباس، بیروت: دار الغرب الإسلامی، الطبعة الأولى.
    22. حمیری، عبد الرزاق. (1419ق). تفسیر عبدالرزاق، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    23. دارمی، عبد اللّٰه بن عبد الرحمن. (1412ق). مسند الدارمی، المعروف بـ (سنن الدارمی)، عربستان سعودی: دارالمغنی للنشر والتوزیع.
    24. ذهبی، محمد حسین. (1396ق). التفسیر و المفسرون، مصر: دار الکتب الحدیثه.
    25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1420ق). التفسیر، جامعة طنطا: کلیة الآداب.
    26. زجاج، أبو إسحاق ابراهیم بن السری. (1408ق). معانی القرآن و إعرابه، بیروت: عالم الکتب.
    27. زمخشرى، محمود. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.
    28. زیلعی، عبد اللّٰه بن یوسف. (1414ق). تخریج الأحادیث و الآثار الواقعة فی تفسیر الکشاف للزمخشری، الریاض: دارابن خزیمة.
    29. سمرقندی، نصر بن محمد. (بی‏تا). تفسیر بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
    30. سمعانی، منصور بن محمد. (1418ق). تفسیر القرآن، ریاض: دار الوطن.
    31. شیبانی، احمد بن محمد بن حنبل. (1421ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل، بی‏جا: مؤسسة الرسالة.
    32. طبرانی، سلیمان بن أحمد. (بی‏تا). المعجم الأوسط، قاهره: دار الحرمین.
    33. طبرسى، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
    34. طبری، محمد بن جریر. (1420ق). جامع البیان فی تأویل آی القرآن، بی‏جا: مؤسسة الرسالة.
    35. طبیبی. علی‏رضا و زهرا شرفی. (بهار و تابستان 1396). «بررسی اهل‏بیت:در تفسیر کشاف و تطبیق آن با تفاسیر صافی و شواهد التنزیل»، تفسیر تطبیقی، ش5/ ص 151-174.
    36. طیالسی، سلیمان بن داوود. (1419ق). مسند أبی داود، مصر: دار هجر.‏
    37. عاشوری، نادعلی. (1378ش). «شیوه تفسیری معتزله»، مجله صحیفه مبین، ش 18.
    38. علی‏محمدی، علی و صغری صفری. (1390ش). «رویکرد اعتزالی در کشاف»، کتاب ماه دین، ش162/ ص23- 28.
    39. فرزانه، سید بابک و اکرم محمودی. (1385ش). «زمخشری و کشاف»، مجله صحیفه مبین، ش38/ ص109- 120.
    40. قمى نیشابورى، نظام‏الدین حسن بن محمد. (1416ق). غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    41. کحالة، عمر رضا. (بی‏تا). معجم المؤلفین، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    42. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1407ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
    43. مامقانی، عبد اللّٰه. (1423ق). تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسه آل البیت:لإحیاء التراث.
    44. ماوردی بصری، أبو الحسن علی بن محمد. (بی‏تا). تفسیر الماوردی (النکت والعیون)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    45. واحدی نیشابوری، علی بن احمد. (1415ق)، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار الکتب العلمیة.