تحلیل روایی گفتمان قرآن در خصوص ضرب و شتم زنان

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه امام صادق ع پایه 27

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

فهم درست از معنای «ضرب» در آیه‌ی 34 سوره‌ی نساء با نظر به روایات وارده از شیعه و اهل سنت ذیل آیه‌ی مذکور و همچنین دیدگاه‌ها و نظرات آیه الله خامنه‌ای در خصوص نحوه‌ی برخورد با زنان و دیدگاه فقهی ایشان در خصوص عدم مجوز زدن زن توسط همسراز اهداف این پژوهش است.
در این آیه به شوهران در مقابل نشوز زنان اختیار داده شده تا خود بتوانند زنان خویش را تنبیه کرده و به اطاعت وادارند.واژه‌ی ضرب با توجه به فحوای کلام و محل صدور آن معانی گوناگونی را به ذهن متبادر می‌کند و از دیرباز بسیاری از دانش‌پژوهان چرایی و چگونگی ضرب مورد نظر را به بحث گذارده‌ و دیدگاه‌هایی را اختیار کرده‌اند، از دیگر سو برخی با برداشت‌هایی نادرست قائل به ظلم و اجحاف در حق زنان شده و این آیه را مصداقی از ظلم به زنان تلقی کرده‌اند. در این پژوهش با روشی کیفی-کتابخانه‌ای و با رویکردی انتقادی در می یابیم که هرگونه رفتار ناشایست با زنان خلاف شرع بوده و آن‌چه در این آیه به عنوان ضرب بیان شده با توجه به محتوای روایات مفهوم ضرب در آیه می‌تواند قرابت مفهومی بیش‌تری با ضرب به معنای آزار روحی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. القرآن الکریم، مترجم: محمدمهدى‏ فولادوند.

    1. ابن ابی عاصم، ابوبکر. (1411ق). الآحاد و المثانی، تحقیق: باسم فیصل أحمد جوابرة، ریاض: دار الرایة.
    2. ابن اثیر، عز الدین أبو الحسن. (1385ق). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، چاپ اول.
    3. ابن بشران بغدادی. (1418ق). أبو القاسم عبد الملک، أمالی، ریاض: دارالوطن.
    4. ابن جوزی، جمال الدین أبوالفرج. (1412ق). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
    5. ابن‏حَبِیب، ابومروان عبدالملک. (1412ق). أدب النساء الموسوم بکتاب العنایة و النهایة، تحقیق: عبد المجید ترکی، بی‏جا: دار الغرب الإسلامی.
    6. ابن حنبل، أبو عبد الله أحمد. (1421ق). المسند، تحقیق: عبد الله بن عبد المحسن ترکی، بی‏جا: مؤسسة الرسالة.
    7. ابن سعد، محمد. (1410ق). الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    8. ابن شعبه حرانى، حسن بن على. (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول، قم: چاپ دوم.
    9. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب، تحقیق: جمال الدین میر دامادى، بیروت: دارالفکر‏، چاپ سوم.
    10. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم.
    11. ابن ‏بابویه، محمد بن على. (1413ق). کتاب من لا یحضره الفقیه، تحقیق: على اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
    12. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
    13. اشکورى، محمد بن على. (1373ش). تفسیر شریف لاهیجى، تهران: دفتر نشر داد، چاپ اول.
    14. باقی زاده، رضا. (بهار 1389). «بررسی و تحلیل مسأله نشوز در تعامل زوجین با توجه به آیة ۳۴ سورة نساء»، دوفصلنامه بانوان شیعه، دوره 23.
    15. بحرانى، هاشم بن سلیمان. (1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: بنیاد بعثت، قم: مؤسسة البعثة.
    16. بَلَاذُری، أحمد بن یحیى. (1417ق). جمل من أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
    17. بستان، حسین، دهقان نژاد، رضا. (بهار 1396). «نگاهی مجدّد به خشونت علیه زنان از منظر قرآن»، پژوهش‏نامه معارف قرآنی، دوره 8، ش 28/‏ ص77-100.
    18. بیهقی، أبو بکر. (1405ق). دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    19. ــــــــــ ، (1424ق). السنن الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    20. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیة الله العظمی خامنه‏ای، بیانات سا‏ل‏های؛ 65، 69، 92، 93.
    21. پورمولا، سید محمدهاشم و حسن جلالی. (1394ش). «بررسی فقهی تنبیه بدنی زوجه»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش 1، دوره 48.
    22. ثعلبى، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
    23. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله. (1411ق). المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    24. حویزى، عبدعلى بن جمعه. (1415ق). نور الثقلین، تحقیق: هاشم رسولى، قم: اسماعیلیان، چاپ چهارم.
    25. خواجه پور، رزیتا و مژگان خان بابا. (زمستان 1395). «نشوز از دیدگاه آیات و روایات»،‏ مطالعات هنر و فرهنگ، دوره 1، ش 1/51- 59.
    26. خرائطی، أبو بکر محمد. (1419ق). مکارم الأخلاق و معالیها و محمود طرائقها، تحقیق: أیمن عبد الجابر البحیری، القاهرة: دار الآفاق العربیة.
    27. ذهبی، شمس الدین. (1413ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ دوم.
    28. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان‏داوودى، بیروت: انتشارات دار الشامیة، چاپ اول.
    29. الرضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، قم: دارالهجرت، چاپ اول.
    30. رئیس الساداتی، ریحانه سادات. (بهار و تابستان 1392). «خشونت نسبت به زنان از منظر تفاسیر قرآنی»، دوفصلنامه علمی مطالعات زن و خانواده، دوره 1، ش 1.
    31. شعیری، محمد بن محمد. (بی‏تا). جامع الأخبار، نجف: مکتبة حیدریة، چاپ اول.
    32. صالحی نجف آبادی، نعمت‏الله. (1390ش). حدیث‏های خیالی در تفسیر مجمع البیان به همراه چهار مقاله تفسیری، تهران: کویر.
    33. طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع البیان لعلوم القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
    34. طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم. (1413ق). دلائل الإمامة، قم: بعثت، چاپ اول.
    35. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر. (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، چاپ دوم.
    36. ــــــــــ ، (1412ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دارالمعرفة، چاپ دوم.
    37. طحاوی، أبو جعفر أحمد بن محمد. (1415ق). شرح مشکل الآثار، تحقیق: شعیب أرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    38. طریحی، فخر الدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین، تحقیق: احمدحسینى اشکورى، تهران: مرتضوى، چاپ سوم.
    39. طوسى، محمد بن حسن. (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    40. فراهیدى، خلیل بن أحمد. (1409ق). کتاب العین، قم: هجرت، چاپ دوم.
    41. فیض کاشانى، ملامحسن. (1415ق). تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
    42. قبادی، مریم. (زمستان 1393). «نشوز؛ مصادیق و شیوه‏های برخورد با آن در قرآن»، فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا۳، دوره 7، ش 4.
    43. قرشى بنابى، على‏اکبر. (1371ش). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم.
    44. قمى، على بن ابراهیم. (1363ش). تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوى جزایرى، قم: دار الکتاب‏‏، چاپ سوم.
    45. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
    46. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله. (1413ق). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: اسلامیه، چاپ اول.
    47. کلینى، محمد بن یعقوب‏. (1429ق). الکافی، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
    48. ماوردی بصری، أبو الحسن علی بن محمد. (1419ق). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، تحقیق: شیخ علی محمد معوض و شیخ عادل أحمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    49. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    50. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور.
    51. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى. (1389). فرهنگ نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
    52. مصطفوی، حامد. (بهار1391). «بازخوانی مفهوم نشوز زن و مرد در قرآن»، مجله فقه اهل بیت:، دوره 18، ش 69/ ص76-127.
    53. مکارم شیرازى، ناصر. (1371ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم.
    54. موسوی لاری، سید مجتبی. (خرداد و تیر 1381). «نگرشی جدید بر معنای ضرب در قرآن»، ماهنامه معارف، ص49-53.
    55. موصلی، أبو یعلى أحمد بن علی. (1404ق). مسند أبی‏یعلى، تحقیق: حسین سلیم أسد، دمشق: دار المأمون للتراث.
    56. نووی شافعی، محیی الدین أبو زکریا. (بی‏تا). المجموع، بی‏جا: دار الفکر.
    57. هیثمی، أبو الحسن نور الدین. (1411ق). موارد الظمان إلى زوائد ابن حبان، تحقیق: حسین سلیم أسد دّارانی، دمشق: دار الثقافة العربیة.