کاوشی پیرامون کتاب «المُصَنَّف» عبد الرزاق صنعانی

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

یکی از انواع کتاب‌های اولیه حدیثی اهل سنت «مُصَنَّف» نام دارد. این سبک از نگارش در دهه‌های پایانی قرن دوم رواج یافت و کتاب «المصنّف» تألیف «عبد الرزاق» از طبقه تابعان یکی از نخستین جوامع حدیثی می‌باشد که با اسلوب مصنّف-نگاری نگاشته شده است. این دوره که از اواخر قرن دوم آغاز شده و تا میانه قرن سوم به طول می‌انجامد از طلایی‌ترین دوره‌های سنت پیامبر است زیرا حدیث و روایت در اوج شکوفایی خود بوده است و در این دوره تفاوت تدوین و تصنیف ظهور پیدا کرد. عبدالرزاق یکی از محدثان و راویان برجسته قرن سوم قمری و معاصر با اوج شکوفایی دولت عباسی است و در این دوران عواملی به وجود آمد که منجر به تدوین و نگارش سنت پیامبر گشت که از جمله‌ی این نگارش‌ها و کتاب‌ها «مصنف عبدالرزاق» است. این نوشتار با هدف پرداختن به یکی از جوامع حدیثی و به روش توصیفی-تحلیلی، به معرفی و بررسی کتاب وزین مصنّف عبد الرزاق می‌پردازد. مصنف عبدالرزاق نمونه‌ای از تلاش علما در برابر جعل حدیث است به همین دلیل نگارش حدیث و نیز تصنیف در ابواب مختلف فقه به وجود آمد لذا مطالعه شیوه‌های کتابت در این مرحله اهمیت به سزایی دارد

کلیدواژه‌ها


  1. ابن اثیر، علی بن محمد. (بی‏تا). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
  2. ابن بابویه، محمد. (1376ق). من لایحضره الفقیه، به کوشش: حسن موسوی خرسان، نجف.
  3. ابن حبان، محمد. (1393ق). الثقات، هند: دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدکن الهند. چاپ اول.
  4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1325ق). تهذیب التهذیب، بیروت: دار صادر.
  5. ــــــــــ ، (1403ق). طبقات المدلسین تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس، عمان: مکتبه المنار، چاپ اول.
  6. ــــــــــ ، (1407ق). هدی الساری مقدمة فتح الباری، قاهره: دار الریان.
  7. ــــــــــ ، (1418ق). المعجم المفهرس، تحقیق: محمد شکور المیادینی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  8. ابن حنبل، احمد بن محمد. (1422ق). العلل و معرفة الرجال، ریاض: دار الخانی، چاپ دوم.
  9. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1363ش). تاریخ ابن خلدون، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چاپ اول.
  10. ابن خلکان، احمد بن محمد. (1364ق). وفات الاعیان، قم: الشریف الرضی.
  11. ابن سعد، محمد. (1410ق). طبقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  12. ابن عساکر، علی بن حسن. (1415ق). تاریخ دمشق، بیروت: دار الفکر.
  13. ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله. (1412ق). الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
  14. ابو زکریا، یحیی بن معین. (1400ق). التاریخ، روایة الدوری، تحقیق: احمد محمد نور سیف، دمشق: دار المأمون للتراث.
  15. اردبیلی، محمد بن علی. (۱۴۰۳ق). جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت: دار الاضواء.
  16. اشبیلی، محمد بن خیر. (2009م). الفهرست، تونس: دار الغرب الاسلامی.
  17. آقابزرگ طهرانی، محمد محسن. (۱۴۰۳ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق: علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت: دار الاضواء.
  18. بخاری، محمد بن اسماعیل. (1377ق). تاریخ الکبیر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  19. بغدادی، اسماعیل. (1951م). هدیة العارفین، بیروت: دار احیاء تراث العربی، چاپ اول.
  20. بنانی، هاشم بن محمد بن احمد. (1419ق). زوائد مصنف الامام عبدالرزاق الصنعانی علی الکتب الستة من الاحادیث المرفوعة من اول المنصف الی نهایة کتاب المناسک، دراسة و تخریج و تعلیق: جلال الدین عجوه، مکه: جامعه ام القری.
  21. ترمذی، محمد بن عیسی. (1409ق). علل الترمذی الکبیر، بیروت: مکتبه النهضه العربیه، چاپ اول.
  22. تفرشی، مصطفی بن حسین. (1418ق). نقد الرجال، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  23. جعدی، عمر بن علی. (1957م). طبقات فقهاء الیمن، بیروت: دار القلم.
  24. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. (1941م). کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بغداد: مکتبه المثنی.
  25. حجری یمانی، احمد بن محسن. (1996). مجموع البلدان الیمن و قبائلها، تحقیق: اسماعیل بن علی الأکوع، یمن: دارالحکمه الیمانیه.
  26. خویی، ابوالقاسم. (1368ش). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم: دفتر آیةالله العظمی الخوئی.
  27. داوودی، محمد بن علی. (بی‏تا). طبقات المفسرین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  28. دفتار، اسماعیل عبدالخالق عبدالعزیز. (1976م). مکانه العلیمه لعبدالرزاق بن همام الصنعانی، مصر: دانشگاه الازهر.
  29. ذهبی، شمس الدین. (1382ق). میزان الاعتدال، بیروت: دار المعرفه للطباعه و النشر، چاپ اول.
  30. ــــــــــ ، (1419). تذکره الحفاظ، بیروت: دار لکتب العلمیه.
  31. ــــــــــ ، (1427). سیر اعلام النبلاء، قاهره: دارالحدیث.
  32. الرازی، ابن ابی حاتم. (1271ق). الجرح و التعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  33. زرکلی، خیر الدین. (1980م). الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ پنجم.
  34. سزگین، فؤاد. (1412ق). تاریخ التراث العربی، قم: کتابخانه عمومی آیة‏الله ‏مرعشی نجفی، چاپ دوم.
  35. سعود عجین، اسماء ابراهیم. (1429ق). منهج الحافظ عبدالرزاق الصنعانی فی مصنفه، قاهره: المکتبة الاسلامیه.
  36. شبستری، عبدالحسین. (1418ق). الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول.
  37. شرف الدین، عبدالحسین. (بی‏تا). المراجعات، تهران: المجمع العالمی لاهل البیت.
  38. صنعانی، عبدالرزاق بن همام. (1419ق). تفسیر عبد الرزاق، تحقیق محمود محمد عبده، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
  39. ــــــــــ ، (بی‏تا). الأمالی فی آثار الصحابة، تحقیق: سید ابراهیم مجدی، قاهره: مکتبه القرآن.
  40. ــــــــــ ، (1403ق). المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن اعاظمی، بیروت: المکتب العلمی.
  41. الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد بن ایوب. (1415ق). المعجم الاوسط، تحقیق: طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهرة: دار الحرمین.
  42. طبسی، محمدجعفر. (1379ش). رجال الشیعه فی اسانید السنه، قم: بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول.
  43. الطحان، محمود. (1996م). أصول التخریج و دراسة الأسانید، ریاض: مکتبه المعارف، چاپ سوم.
  44. طوسى، محمد بن حسن‏. (1373ش‏). رجال الطوسی‏، تصحیح: جواد قیومى، ‏قم: ‏مؤسسة النشر الاسلامی‏، چاپ سوم.
  45. ــــــــــ ، (1351ش). الفهرست، به کوشش اشپرنگر، مشهد.
  46. عجلی، احمدبن عبدالله. (1405ق). معرفه الثقات، مدینه: مکتبه الدار، چاپ اول.
  47. علائی، صلاح‏الدین. (1417ق). المختلطین، القاهرة: مکتبة الخانجی، چاپ اول.
  48. فقی، عصام الدین عبد الرؤوف. (1994م). الیمن فی ظل الإسلام؛ منذ فجره حتى قیام دولة بنی رسول، یمن: دار الفکر العربی.
  49. قاسمی، جمال الدین. (1427ق). قواعد التحدیث، بیروت: دار النفائس.
  50. قنوجی، حسن خان. (1405ق). الحطه فی ذکر الصحاح السته، بیروت: دار الکتب التعلیمیة.
  51. کتانی، محمد. (1414ق). الرسالة المستطرفة لبیان مشهور کتب السنة المشرفة، بیروت: دار البشائر الاسلامیه، چاپ پنجم.
  52. کحالة، عمر رضا. (بی‏تا). معجم المؤلفین، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  53. المزی، جمال الدین. (1400ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت: مؤسسه الرساله.
  54. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله. (بی‏تا). معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
  55. ابو اللیث، محمد. (1432ق).«مصنف الامام عبدالرزاق الصنعانی: تاریخ، تقییم، منهج»، الدراسات الاسلامیه، ش 3/ ص 25 -67.
  56. زمان، محمد قاسم. (1380). «مغازی و محدثین»، مترجم: لقمان سرمدی، آینه پژوهش، ش 69/ ص33 -47.
  57. صدیقی، ظفر احمد. (2019م). «کتاب الجامعِ مصنّفِ عبدالرزاق و الجامعِ معمّر بن راشد؛ ایک معروضی مطالعه»، مترجم: لیلا عبدی خجسته، ماه نامه معارف، هندوستان، دارالمصنفین شبلی آکادمی، اَعظم‏گَر.
  58. غلامی، عبدالله. (1387). «نقد و معرفی کتاب سیری در تفسیر عبدالرزاق صنعانی»، آینه پژوهش، ش 109/ ص15 –31.
  59. موتسکی، هارالد. (1385). «مصنف عبدالرزاق صنعانی منبعی برای احادیث قرن نخست هجری»، ترجمه زهرا نفیسی، علوم حدیث، ش 40/ ص95 -122.