اعتبارسنجی روایات آفرینش نخستین چشمه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبائی ره

2 استادیار گروه قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی

3 دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

آفرینش نخستین چشمه در روی کره زمین با عنوان اولین چشمه جوشیده، در روایتی مرسل که شیخ طبرسی در ‏نقل آن متفرّد است، در مباحث تفسیری سوره شعراء در مجمع البیان ذکر گردیده است. با توجه به بررسی روایت ‏مورد بحث به روش کتابخانه ای و توصیفی، این روایت از نظر سندی، به سبب ارسال و مفرد بودن، ضعیف است ‏و توانایی مقابله با تعداد زیادی از روایات واحد که بر اساس نظریه آخوند خراسانی، دارای تواتر اجمالی هستند ‏را ندارد. از نظر دلالت، با توجه به بررسی خانواده بزرگ حدیث یعنی مطالعه روایات مشابه و مخالف، ناسازگاری ‏روایت ذکر شده با دیگر روایات مندرج در منابع شیعه مبنی بر نخستین بودن آفرینش چشمه حیات در میان ‏چشمه ها که یوشع بن نون در آن ماهی را شست و زنده گشت و خضر علیه السلام از آن نوشید و عمر طولانی ‏پیدا نمود، هویدا است. بنابراین پذیرش روایت نامبرده، مشکل است. نیز احتمال اسرائیلی یا منتقله بودن آن نیز ‏وجود دارد.‏

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آلوسى، محمود. (1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  2. ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم. (1397ق). الغیبة، تهران: نشر صدوق.
  3. ابن انس، مالک. (1425ق). موطأ الإمام مالک، ابوظبی: مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة.
  4. ابن بابویه، محمد بن على صدوق. (1362ش). الخصال، قم: جامعه مدرسین.
  5. ــــــــــ ، (1385ش). علل الشرائع، قم: کتاب فروشى داورى.
  6. ــــــــــ ، ( 1378ق). عیون أخبار الرضا۷، تهران: نشر جهان،.
  7. ــــــــــ ، (1359ش). کمال الدین و تمام النعمة، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏.
  8. ابن حنبل، احمد بن محمد. (1430ق). فضائل الصحابة، قاهره: دار ابن الجوزی.
  9. ابن غضائرى، احمد بن حسین. (1406ق). رجال ابن غضائری، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  10. ابن قانع بغدادى، عبد الباقى، معجم الصحابة، بیروت: دار الفکر، 1424ق.
  11. اردبیلی، محمد بن علی. (1403ق). جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد. قم: کتابخانه آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
  12. باسورث، ادموند کلیفورد. (1381ش). سلسله‏هاى اسلامى جدید راهنماى گاه‏شمارى و تبارشناسى، ترجمه: فریدون بدره‏اى، تهران: مرکز باستان شناسى اسلام و ایران.
  13. بخارى، محمد بن اسماعیل. (1410ق). صحیح البخاری، قاهره: وزارة الاوقاف.
  14. بغدادی، ابوالبرکات هبة الله بن علی بن ملکا. (1373ش). المعتبر فی الحکمة، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  15. بى‏آزار شیرازى، عبدالکریم. (1380ش). باستان‏شناسى و جغرافیاى تاریخى قصص قرآن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
  16. بیومى مهران، محمد، سید محمد راستگو. (1383ش). بررسى تاریخى قصص قرآن‏، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی‏.
  17. تستری، محمد تقی. (1410ق). قاموس الرجال، قم: انتشارات اسلامی.
  18. تفرشى، مصطفى. (1418ق). نقد الرجال، قم: مؤسسه آل البیت:.
  19. جزایرى، محمد جعفر. (1412ق). منتهى الدرایة فى توضیح الکفایة، قم: انتشارات دار الکتاب.
  20. جمعی از نویسندگان. (۱۳۸۵ش). اطلس کامل تهران، تهران: مؤسسه گیتا شناسی.
  21. جوهرى بصرى، احمد بن عبد العزیز. (1405ق). مقتضب الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، قم: انتشارات طباطبایى.
  22. چلپى، مصطفى بن عبدالله. (1376ش). ترجمه تقویم التواریخ، تهران: احیاء کتاب.
  23. حسینى خاتون آبادى، عبد الحسین. (1352ش). وقایع السنین و الاعوام، تهران: کتابفروشى اسلامیه‏.
  24. حلبى، ابو صلاح تقى بن نجم. (1404ق). تقریب المعارف، قم: الهادى.
  25. حلّى، حسن بن على بن داود‏. (1383‍ق). رجال ابن داود‏، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  26. حلی، حسن بن یوسف. (1387ش). الأسرار الخفیة فی العلوم العقلیة، قم: بوستان کتاب.
  27. ــــــــــ ، (1381ق). خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال‏، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة‏.
  28. حاجی حیدری، ابوالحسن. (1393ش). پیدایش جهان هستی و حیات بر کره زمین، تهران: انتشارات مازیار.
  29. خازن، على بن محمد. (1415ق). تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
  30. خراسانى، محمد کاظم. (1409ق). کفایة الأصول، قم: آل البیت:.
  31. خصیبى، حسین بن حمدان . (1419ق). الهدایة الکبرى، بیروت: البلاغ.
  32. خمینی، روح الله. (1418ق). تنقیح الأصول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=.
  33. خویى، ابو القاسم. (1424ق). البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئى.
  34. ــــــــــ ، (1411ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال‏، قم: موسسه آل البیت:.
  35. دارمى، عبدالله بن عبدالرحمن. (1421ق). مسند الدارمی (سنن الدارمی)، ریاض: دار المغنی.
  36. دیلمى، حسن بن محمد. (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی.
  37. راوندى، مرتضى. (1382ش). تاریخ اجتماعى ایران، تهران: انتشارات نگاه‏.
  38. ژان شوالیه و آلن گربران. (1379ش). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
  39. سبحانی، جعفر. (1382ش). الشیخ الطبرسی امام المفسرین فی القرن السادس حیاته و آثاره، قم: موسسه امام صادق۷.
  40. سمرقندى، نصر بن محمد. (1416ق). تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
  41. صدر، محمد باقر. (1418ق). دروس فی علم الأصول، قم: انتشارات اسلامى.
  42. صفا، ذبیح الله. (1378ش). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.
  43. طباطبایى، محمد حسین‏. (1417ق).‏ المیزان فى تفسیر القرآن‏،‏ قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  44. طبرانى، سلیمان بن احمد. (2008م). التفسیر الکبیر، اردن: دار الکتاب الثقافی.
  45. طبرسى، احمد بن على. (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى.
  46. طبرسى، فضل بن حسن. (1417ق). إعلام الورى بأعلام الهدى، قم: آل البیت:.
  47. ــــــــــ ، (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف،‏ مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة‏.
  48. ــــــــــ ، (1955م). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: بی‏جا.
  49. ــــــــــ ، (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  50. طوسی، محمد بن حسن. (1373ش). رجال الطوسی، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  51. عراقى، ضیاءالدین. (1370ق). بدائع الافکار فی الأصول، مقرّر: هاشم آملی، نجف: المطبعة العلمیة.
  52. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه‏. (1415ق). تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان‏.
  53. فیض کاشانى، محسن. (1415ق). تفسیر الصافی، تهران: مکتبه الصدر.
  54. قمى، ابوالقاسم. (1430ق). القوانین المحکمة فی الأصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیه‏.
  55. قمى، على بن ابراهیم. (1363ش). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  56. قمی مشهدی، محمد. (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  57. کجوری شیرازی، محمدمهدی. (1424ق). الفوائد الرجالیة، قم: دارالحدیث.
  58. کشى، محمد بن عمر. (1409ق). رجال الکشی، مشهد: دانشگاه مشهد.
  59. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1429ق). الکافی، قم: دار الحدیث.
  60. گرانتوسکى، ا.آ. و دیگران. (1359ش). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه: کیخسرو کشاورزى، تهران: پویش.
  61. مازندرانى، محمد بن اسماعیل. (1416ق). منتهى المقال فی أحوال الرجال‏، قم: مؤسسه
    آل البیت:.
  62. مامقانى، عبدالله. (بی‏تا). تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف: بی‏نا، رحلی.
  63. مسعودی، عبدالهادی. (1389ش). درسنامه فهم حدیث، قم: زائر.
  64. میرزایی، پوران. (1388ش). پژوهشی در تفسیر قمی، قم: زائر.
  65. مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  66. نجاشی، احمد بن على. (1365ش). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  67. نجم آبادى، ابوالفضل. (1380ش). الأصول (تقریرات خارج اصول میرزای نائینی و آقا ضیاء عراقی)، قم: موسسه آیه الله العظمی البروجردی لنشر معالم اهل البیت:.
  68. نورى، حسین‏. (1417ق). خاتمة المستدرک‏، قم: مؤسسه آل البیت:‏.
  69. رهبری، حسن. (1387ش). «روایت در تفسیر تبیان»، پژوهش‏های قرآنی، ش56/ ص191- 216.
  70. زمانی پهمدانی، کاظم و رضا مؤدب. (1396ش). «تحلیل روایت تفسیری منتقله ابن فحام در خصوص کاستی از آیه 33 آل عمران در امالی شیخ طوسی»، حدیث پژوهی، ش17/ ص147- 164.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار