1
علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا(س)
2
استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران
چکیده
در میان مسلمانان، نهج‌البلاغه به عنوان ارزشمندترین میراث امیرمؤمنان(ع) همواره مورد توجه بوده است. این اثر، از آن جهت که یک کتاب بلاغی و در اوج فصاحت است، مورد عنایت ادیبان قرار گرفته است. در این نوشتار، یکی از خطبه‌های امام(ع) با نام خطبۀ قاصعه مورد تأمل قرار گرفته است. اینکه ایشان در این خطبه به چه نحو از عناصر بلاغی استفاده کرده است و دلیل این انتخاب چیست؟ از پرسش‌های اصلی این پژوهش است. توجه به ساختار نحوی، ادبی و گزینش واژگان در این خطبه و تأثیر آن بر فهم کلام، استفاده از آرایه‌های تشبیه، استعاره، کنایه به گونه‌ای فضای ایراد کلام را شرح می‌دهد. از میان این عناصر، تمرکز حضرت بر صنعت استعاره، حاکی از آن است که امام با مخاطبانی مواجه است که آگاه به بسیاری از حقایق‌اند؛ اما غرض ورزی آنان مانع از پذیرش حق از سوی آنان شده است؛ شرایطی که امکان صراحت در لفظ وجود نداشته و در لفافه سخن گفتن را اقتضا می‌کرده است. بررسی این امور علاوه بر نشان دادن گوشه‌هایی از عظمت کلام حضرت در ارتباط برقرارکردن با مخاطب، بخوبی، نشان می‌دهد که روح حاکم بر زمان ایراد خطبه، دقیقاً مطابق با محیط زندگی عصر حضرت علی (ع) بوده است.
)