بررسی جلوه های بلاغت در خطبۀ قاصعۀ امام‎ علی (ع)

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا(س)

2 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران

چکیده

در میان مسلمانان، نهج‌البلاغه به عنوان ارزشمندترین میراث امیرمؤمنان(ع) همواره مورد توجه بوده است. این اثر، از آن جهت که یک کتاب بلاغی و در اوج فصاحت است، مورد عنایت ادیبان قرار گرفته است. در این نوشتار، یکی از خطبه‌های امام(ع) با نام خطبۀ قاصعه مورد تأمل قرار گرفته است. اینکه ایشان در این خطبه به چه نحو از عناصر بلاغی استفاده کرده است و دلیل این انتخاب چیست؟ از پرسش‌های اصلی این پژوهش است. توجه به ساختار نحوی، ادبی و گزینش واژگان در این خطبه و تأثیر آن بر فهم کلام، استفاده از آرایه‌های تشبیه، استعاره، کنایه به گونه‌ای فضای ایراد کلام را شرح می‌دهد. از میان این عناصر، تمرکز حضرت بر صنعت استعاره، حاکی از آن است که امام با مخاطبانی مواجه است که آگاه به بسیاری از حقایق‌اند؛ اما غرض ورزی آنان مانع از پذیرش حق از سوی آنان شده است؛ شرایطی که امکان صراحت در لفظ وجود نداشته و در لفافه سخن گفتن را اقتضا می‌کرده‌ است. بررسی این امور علاوه بر نشان دادن گوشه‌هایی از عظمت کلام حضرت در ارتباط برقرارکردن با مخاطب، بخوبی، نشان می‌دهد که روح حاکم بر زمان ایراد خطبه، دقیقاً مطابق با محیط زندگی عصر حضرت علی (ع) بوده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم

    1.        ابراهیم زاده، رحمت، (1389 ش)، بررسی زبان شناختی خطبه قاصعه نهج البلاغه، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، حسین یوسفی، مازندران: دانشگاه مازندران.

    2.       ابن ابی الحدید، عز الدین عبدالحمید، (1385 ش)، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، چاپ دوم.

    1. ابن فارس، احمد، (1410 ق)، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دارالاسلامیة.
    2. ابن منظور، محمّد بن مقرم، (1408 ق)، لسان العرب، بیروت: داراحیا التراث العربی، چاپ اول.
    3. انوری، حسن، (1382 ش)، فرهنگ بزرگ سخن ، تهران: سخن، چاپ دوم.
    4. اوسط ابراهیمی، علی، (1379 ش)، علوم بلاغت در نهج البلاغه، تهران: فرهنگ.

    بحرانی، کمال الدین بن میثم بن علی، (1385 ش)، شرح نهج البلاغه ابن میثم، ترجمه: حبیب روحانی، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی.

    1. جرجانی، عبدالقاهر، (1404 ق)، دلایل الاعجاز (فی علم المعانی)، تصحیح: محمّد عبده، تهران: نشر ارومیه.
    2. جعفری، سید محمّد مهدی، (1381 ش)، «تصویر آفرینی در نهج البلاغه»، زبان و ادبیات فارسی، ش 17، ص 65 ـ 73.

    9.       جعفری، محمّد تقی، (1376 ش)، ترجمۀ نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

    1. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1404 ق)، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم الملایین.
    2. خاقانی، محمّد، (1376 ش)، جلوه‏های بلاغت در نهج البلاغه، تهران: بنیاد نهج البلاغه.
    3. خلیلی جهان تیغ، مریم، (1384 ش)، «نگاهی کوتاه به صبغه هنری کلمات قصار حضرت علی† در نهج البلاغه»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال سوم، شمارۀ 4، ص 61 ـ 74.
    4. راوندی، قطب الدین سعید بن هبةالله، (1364 ش)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تصحیح: سید عبدالطیف کوه کمری، قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشی نجفی.
    5. زمخشری، محمود، (1407 ق)، الکشاف عن الحقایق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی، چاپ سوم.
    6. سکاکی، یوسف بن ابی بکر، (1356 ق)، مفتاح العلوم، یحتوی علی علوم الصرف، النحو، المعانی، البیان، البدیع، الاستدلال، العروض، القافیه، قاهره: مصطفی البابی الحلبی.
    7. طباطبایی، سیدمحمّدحسین، (1374 ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمّدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
    8. ظهیری، عباس، (1376 ش)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
    9. عسکری، ابو هلال الحسن بن عبدلله بن سهل، (1371 ق)، الصناعتین: الکتابه و الشعر، تحقیق: علی محمّد البجاوی و محمّد ابوالفضل ابراهیم، القاهره: دارالکتب العربیة، چاپ اول.
    10. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410 ق)، العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
    11. قاسمی، حمید محمّد، (1386 ش)، «هنر تصویر آفرینی در نهج البلاغه»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دورۀ 4، شمارۀ 1.
    12. کلینی، محمّد بن یعقوب، (1367 ش)، فروع من الکافی، قم: دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم.
    13. مجلسی، محمّد باقر، (1403 ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الأخبار الائمة الأطهار، بیروت: داراحیا التراث، چاپ سوم.
    14. مصطفوی، حسن، (1368 ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، چاپ اول‏.
    15. موسویان، طاهره، (1393 ش)، اعراب و بلاغت خطبۀ قاصعه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
    16. نراقی، احمد، (1362 ش)، معراج السعادة، مشهد: انتشارات ندای اسلام، چاپ اول.
    17. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله، (1364 ش)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تصحیح: سید ابراهیم میانجی، تهران: مکتبه الاسلامیه.
    18. هاشمی، احمد، (1381 ش)، جواهر البلاغه، قم: حوزۀ علمیه قم.
    19. همایی، جلال الدین، (1379 ش)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
    20. یاسوف، احمد، (2006 م)، الصورة الفنیة فی الحدیث النبویة الشریف، دمشق: دارالمکتبی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار