سبک‌شناسی تفسیر امامان با تأکید بر مناظره امام جواد(ع) پیرامون تعیین موضع حد سرقت با استناد به آیه ﴿وأَنَّ المساجدَ لِلّه﴾

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

برخی از اندیش‌وران شیعی با استناد به روایات تفسیری ذیل آیه 18 سوره جن و خصوصاً روایت مناظره امام جواد(ع) در مجلس معتصم عباسی، نظریّات گوناگونی درباره «سبک‌شناسی تفسیری امامان» ارائه داده و آنها را مستند دیدگاه خویش قرار داده‌اند. از جمله این نظریّات می‌توان به تفسیر باطنی، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر تقطیعی (معتدل یا حداکثری)، استفاده خارج از سیاق و یا شاهدی بر استعمال لفظ در اکثر از معنا اشاره نمود. در مقاله حاضر با بررسی شواهد تاریخی، لغوی و تفسیری، روشن می‌شود که تفسیر «مساجد» به اعضای سجود، نه تفسیری باطنی است و نه تقطیعی و نه خارج از سیاق و نه شاهدی بر استعمال لفظ در اکثر از معنا. ممکن است با کمی تسامح آن را نمونه‌ای از تفسیر قرآن به قرآن – نه به معنای قرآن‌بسندگی آن – دانست؛ هرچند همین هم قابل مناقشه است. در این میان، برای تبیین کامل مسأله، انواع قرائن تفسیری همراه با تحلیل‌های متنی و سندی پیرامون مفاد آیه ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی حاتم، عبدالرّحمن بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. عربستان سعودی: مکتبة نزّار مصطفی الباز، الطبعة الأولی.
  3. ابن اشعث، محمد بن محمد (بی‌تا). الجعفریات. تهران: مکتبة النینوی الحدیثة، چاپ اول.
  4. ابن انباری، عبدالرّحمن بن محمد (1424ق). نزهة الألباء فی طبقات الأدباء. بیروت: المکتبة العصریّة، الطبعة الأولی.
  5. ابن جوزی، عبدالرّحمن بن علی (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الأولی.
  6. ابن دامغانی، حسین بن محمد (بی‌تا). الوجوه و النظائر لألفاظ کتاب اللّه العزیز. قاهرة: وزارة الأوقاف، لجنة إحیاء التراث الإسلامی، الطبعة الأولی.
  7. ابن شهرآشوب (1379ق). مناقب آل أبی‌طالب:. قم: علامه، چاپ اول.
  8. ابن فورک، محمد بن الحسن (1430ق). تفسیر ابن فورک. سعودی: جامعة أم القری، الطبعة الأولی.
  9. ابن قدامه، عبداللّه بن احمد (1388ق). المغنی. قاهرة: مکتبة القاهرة، الطبعة الأولی.
  10. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیّة، منشورات محمد علی بیضون، الطبعة الأولی.
  11. ــــــــــــــــــــــ (1407ق). البدایة و النّهایة. بیروت: دارالفکر، الطبعة الأولی.
  12. ابن هشام، عبدالملک (بی‌تا). السیرة النبویّة. بیروت: دارالمعرفة، الطبعة الأولی.
  13. اراکی، محمدعلی (1421ق). کتاب الصلاة. قم: دفتر آیةاللّه اراکی ;، چاپ اول.
  14. ازدی، عبداللّه بن محمد (1387ش). کتاب الماء. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، مؤسّسه مطالعات تاریخ پزشکی، طبّ اسلامی‌ و مکمل، چاپ اول.
  15. ازهری، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  16. اندلسی، ابن عطیه (1422ق). المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  17. ایازی، سیدمحمدعلی (1380ش). فقه‌پژوهی قرآنی: درآمدی بر مبانی نظری آیات الأحکام. قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
  18. بخاری، محمد بن اسماعیل (بی‌تا «الف»). صحیح البخاری. بیروت: دار ابن کثیر، الیمامة، الطبعة الأولی.
  19. ــــــــــــــــــــــ (بی‌تا «ب»). التاریخ الکبیر. حیدرآباد-الدکن: دار المعارف العثمانیّة، الطبعة الأولی.
  20. برقی، احمد بن محمد (1371ق). المحاسن. قم: دارالکتب الإسلامیّة، چاپ اول.
  21. بروجردی، سیدحسین (1416ق). تقریرات بحث السیّد البروجردی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  22. بقاعی، ابراهیم بن عمر (بی‌تا). نظم الدّرر فی تناسب الآیات و السّور. قاهره: دار الکتاب الاسلامی، الطبعة الأولی.
  23. بغوی، حسین بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  24. بهایی، محمد بن حسین (1390ق). الحبل المتین فی احکام الدّین. قم: کتاب‌فروشی بصیرتی، چاپ اول.
  25. ــــــــــــــــــــــ (1431 ق). الأربعون حدیثا. قم: جامعه مدرسین، چاپ اول.
  26. تبرّائیان، محمدحسن (1380ش). «بازتاب فقه شافعی در کتاب خلاف شیخ طوسی». پژوهش دینی، ش1.
  27. ثعلبی، احمد بن ابراهیم (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  28. جاحظ، عمرو بن بحر (1424ق). کتاب الحیوان. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  29. جرجانی، سیّد میر ابوالفتح (1404ق). تفسیر شاهی. تهران: انتشارات نوید، چاپ اول.
  30. جوادی آملی، عبداللّه (1390ش). تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: اسراء، چاپ اول.
  31. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق). الصّحاح: تاج اللّغة و صحاح العربیّة. بیروت: دارالعلم للملّایین، الطبعة الأولی.
  32. حفیظی، مینا (1367). ابن عطاء. مندرج در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، نشر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  33. حاجی‌خلیفه، مصطفی (بی‌تا). کشف الظنّون عن أسامی‌الکتب و الفنون. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  34. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1408ق). وسائل‌الشّیعة. قم: مؤسّسة آل‌البیت:، چاپ اول.
  35. حریفیش، شعیب بن سعد (1308ق). الروض الفائق فی المواعظ و الرّقائق. بی‌جا: بی‌نا، الطبعة الأولی.
  36. حمیری، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. دمشق: دارالفکر، الطبعة الأولی.
  37. خمینی، سید مصطفی (1418ق). تحریرات فی الأصول. قم: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ;، چاپ اول.
  38. خوانساری، سیّد احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسّسه اسماعیلیان، چاپ اول.
  39. خویی، سید ابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخویی. قم: مؤسّسة احیاء آثار الإمام الخویی ;، چاپ اول.
  40. ____________ (1413ق). معجم رجال الحدیث. بی‌جا: بی‌نا، چاپ اول.
  41. دریاب نجفی، محمود (1413ق). مشیخة النّجاشی: توثیقهم و طرقهم إلی الأصول و الکتب. قم: مهر، چاپ اول.
  42. ذهبی، محمد بن احمد (1405ق). سیر أعلام النبلاء. بی‌جا: مؤسّسة الرسالة، الطبعة الأولی.
  43. ـــــــــــ (1387ق). ذیل دیوان الضعفاء و المتروکین. مکّه: مکتبة النّهضة الحدیثة، الطبعة الأولی.
  44. رازی، ابوالفتوح (1408ق). روض الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی‌آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  45. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (141 ق). المفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم، الطبعة الأولی.
  46. راوندی، سعید بن هبةاللّه (1405ق). فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام. قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی ;، چاپ اول.
  47. راوندی، فضل‌اللّه بن علی (بی‌تا). النّوادر. قم: دارالکتاب، چاپ اول.
  48. روحانی، سیّد صادق (1412ق). فقه الصادق7. قم: مدرسة الإمام الصادق7، چاپ اول.
  49. روشن‌ضمیر، ابراهیم و عبادی، مهدی (1389ش). «جایگاه سنت در تفسیر المیزان». آموزه‌های قرآنی، ش12.
  50. زمخشری، محمود بن عمر (1979م). اساس البلاغة. بیروت: دار صادر، الطبعة الأولی.
  51. زیتونی، عبدالغنی (1419ق). الکعبة المشرّفة فی الشعر الجاهلی. اللّغة العربیّة الأردنیّة، ش56.
  52. سبحانی، جعفر (1384ش). المناهج التفسیریّة فی علوم القرآن. قم: مؤسّسة الإمام الصادق 7، چاپ اول.
  53. سبکی، عبدالوهّاب (1413ق). طبقات الشّافعیة الکبری. بی‌جا: هجر.
  54. سلمی، محمد بن حسین (1369ش). حقائق التّفسیر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
  55. سزگین، فؤاد (1412ق). تاریخ التراث العربی. قم: کتابخانه عمومی‌حضرت آیت اللّه العظمی‌مرعشی نجفی ;، چاپ اول.
  56. سیبویه، عمرو بن عثمان (بی‌تا). کتاب سیبویه. بیروت: مؤسّسة الاعلمی، الطبعة الأولی.
  57. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1415ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  58. شامی‌ عاملی، یوسف بن حاتم (1420ق). الدّر النظیم فی مناقب الأئمّة الهامیم. قم: جامعه مدرسین، چاپ اول.
  59. شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسّسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول.
  60. شوشتری، نوراللّه (1409ق). إحقاق الحق و إزهاق الباطل. قم: کتابخانه عمومی‌آیت‌اللّه مرعشی نجفی ;، چاپ اول.
  61. شوشتری، محمدّتقی (1415ق). قاموس الرّجال. قم: مؤسّسة النشر الإسلامی، چاپ اول.
  62. صاحب بن عباد (1414ق). المحیط فی اللّغة. بیروت: عالم الکتب، الطبعة الأولی.
  63. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1376). الأمالی. تهران: کتابچی، چاپ اول.
  64. ــــــــــــــــــــــ (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  65. ــــــــــــــــــــ(1385ش). علل الشّرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول.
  66. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی ‌وابسته به جامعه مدرسین حوزه‌‌‌ علمیّه قم، چاپ اول.
  67. طباطبایی، سید عبدالعزیز (1374ش). میراث علمی‌ایران: شخصیّت علمی‌ و مشایخ شیخ طوسی. قم: بی‌نا، چاپ اول.
  68. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول.
  69. طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة، الطبعة الأولی.
  70. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  71. ــــــــــــــــــــــ (1407ق «الف»). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیّة، چاپ اول.
  72. ــــــــــــــــــــــ (1407ق «ب»). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  73. ــــــــــــــــــــــ ‌‌‌‌ (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیّة. تهران: المکتبة المرتضویّة لإحیاء الآثار الجعفریّة، الطبعة الأولی.
  74. عبادی، مهدی؛ سیّد محمد مرتضوی و محمدابراهیم روشن‌ضمیر(1397ش). «واکاوی تفسیر آیه حدّ سرقت به آیه ﴿و أن المساجد لله﴾». آموزه‌های قرآنی: ش27.
  75. عسقلانی، احمد بن علی ابن حجر (2002م). لسان المیزان. بی‌جا: دار البشائر الاسلامیّة، الطبعة الأولی.
  76. علی، جواد (1422ق). المفصّل فی تاریخ العرب قبل الإسلام. بی‌جا: دار الساقی، الطبعة الأولی.
  77. فخر رازی (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  78. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت، چاپ اول.
  79. قالی، اسماعیل بن قاسم (1975م). البارع فی اللّغة. بغداد: مکتبة النّهضة، الطبعة الأولی.
  80. قربانی لاهیجی، زین‌العابدین (1384ش). تفسیر جامع آیات الأحکام. تهران: نشر سایه، چاپ اول.
  81. قرطبی، محمد بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول.
  82. قمی، شیخ عباس (1368ش). الکنی و الالقاب. تهران: مکتبة الصّد، چاپ اول.
  83. کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1426ق). الفردوس الأعلی. قم: دار أنوار الهدی، چاپ اول.
  84. کراجکی، محمد بن علی (1410ق). کنز الفوائد. قم: دار الذّخائر، چاپ اول.
  85. کشی، محمد بن عمر (1409ق). رجال الکشّی؛ اختیار معرفة الرجال. مشهد: مؤسّسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
  86. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیّة، چاپ اول.
  87. لنگرودی، سیّد محمد حسن (1412ق). الدر النّضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التّقلید. قم: مؤسّسه انصاریان، چاپ اول.
  88. مازندرانی، محمدصالح (1382ق). شرح الکافی. تهران: المکتبة الاسلامیّة، چاپ اول.
  89. مبرد، محمد بن یزید (بی‌تا). المقتضب. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  90. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  91. مسلم، مسلم بن حجاج (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  92. مشکینی، علی (1396ق). تحریر المعالم فی اصول الفقه. قم: مهر، چاپ اول.
  93. مقاتل بن سلیمان (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  94. مقدسی، محمد بن احمد (بی‌تا). أحسن التّقاسیم فی معرفتة الأقالیم. بیروت: دار صادر، الطبعة الأولی.
  95. مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء و التاریخ. بی‌جا: مکتبة الثّقافة الدّینیة، الطبعة الأولی.
  96. ملکی میانجی، محمدباقر (1414ق). مناهج البیان فی تفسیر القرآن. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
  97. ـــــــــــــ (1400ق). بدائع الکلام فی تفسیر آیات الأحکام. بیروت: مؤسّسة الوفاء، الطبعة الأولی.
  98. نجاشی، احمد بن علی (1365ش). رجال النّجاشی. قم: مؤسّسة النشر الاسلامی، چاپ اول.
  99. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
  • نعمانی، عمر بن علی (1418ق). اللباب فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  1. واحدی، علی بن احمد (1415ق). الوسیط فی تفسیر القرآن المجید. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  2. ــــــــــــــــــــــ (1430ق). التفسیر البسیط. ریاض: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیّة، الطبعة الأولی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار