دسته‌بندی و اعتبارسنجی صدوری روایات «وجه اللّه» در مصادر شیعی

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

دانش آموخته مدرسی معارف اسلامی، مبانی نظری اسلام دانشگاه قم؛ مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم

چکیده

از جمله غرر آیات قرآن، آیات‌ 115بقره و 88 قصص است که مشتمل بر عنوان «وجه اللّه» می‌باشند. این آیات در مباحث عرفان نظری و حکمت متعالیه در تبیین نفس رحمانی و مقام انسان کامل مورد استناد قرار می‌گیرند. در تفسیر این آیات، روایات فراوانی در منابع شیعی وارد شده که با وجود اهمیّتشان، مورد دسته‌بندی و اعتبارسنجی صدوری قرار نگرفته‌اند. در مقاله حاضر، روایات وجه اللّه ابتدا جمع‌آوری و دسته‌بندی شده‌ و سپس به روش رجالی، سندپژوهی و اعتبارسنجی صدوری شده‌اند. در مجموع، 31 روایت در تفسیر وجه اللّه دسته‌بندی شد. از این تعداد، 15 روایت با 27 سند مختلف مربوط به تطبیق آن بر معصومین(علیهم السلام)است که در معتبرترین کتاب‌های روایی شیعی نقل شده‌اند. تعابیر مختلفی درباره منطبقٌ علیه وجه اللّه وجود دارد که برخی عام و برخی خاصند. از جمله: پیامبران، رسولان و حجّت‌های خداوند، پیامبر اکرم و جانشینان ایشان، امیرالمؤمنین و امام زمان(علیهم السلام). شایان ذکر است که از بین این روایات، سه مورد صحیح السّند و برخی دیگر قابل اعتمادند. اما بیشتر آنها از جهاتی همچون: جهالت برخی راویان، ارسال، ضعف راوی و مواردی از این دست، دارای ضعف سندی هستند که با توجّه به وجود روایات صحاح در بین آنها، در مجموع قابل اعتمادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین (1405 ق). عوالی اللّئالی العزیزیّة فی الأحادیث الدّینیّة. مجتبی عراقی، قم: دار سید الشّهداء للنّشر، چاپ اول.
  3. ابن داود، حسن بن علی حلّی(1342ق). کتاب الرّجال. قم: دانشگاه تهران، چاپ اول.
  4. ابن درید، محمد بن حسن‏ (1987م). جمهرة اللّغة. بیروت: دارالعلم للملّایین‏، چاپ اول.
  5. ابن طاووس، على بن موسى (1409ق)‏. إقبال الأعمال‏. تهران: دارالکتب الإسلامیّة‏، چاپ دوم.
  6. ____________ (1330ق). جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع. قم: دارالرّضی، چاپ اول.
  7. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏ (1379ق). مناقب آل أبی طالب :. قم: علّامه‏، چاپ اول.
  8. ابن عربی، محی‌الدّین (بی‌تا). الفتوحات المکیّة. بیروت: دارالصادر، چاپ اول.
  9. ابن مشهدى، محمد بن جعفر (1419ق). المزار الکبیر. جواد قیّومى اصفهانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم‏، چاپ اول.
  10. استرآبادى، على (1409ق)‏. تأویل الآیات الظّاهرة فی فضائل العترة الطّاهرة. حسین استاد ولى، قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی‏، چاپ اول.
  11. انصارى، مرتضى بن محمدامین‏ (1416ق). فرائد الأصول. قم: مؤسّسه النّشر الإسلامی‏، چاپ پنجم.
  12. آملی، سیّد حیدر (1352ش). المقدّمات من کتاب نص النّصوص. تهران: قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهش‌های علمی در ایران‏، چاپ اول.
  13. آملى‏، سیّد حیدر (1422ق). تفسیر المحیط الأعظم‏. سید محسن موسوى تبریزى‏، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، چاپ سوم.
  14. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (1374ش)‏. البرهان فی تفسیر القرآن‏. قم: مؤسّسه بعثت‏، چاپ اول.
  15. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371ق). المحاسن، جلال الدّین محدث. قم: دار الکتب الإسلامیّة، چاپ دوم.
  16. تفتازانى، مسعود بن عمر (1416ق). کتاب المطوّل و بهامشه حاشیة السّید میرشریف‏. قم: مکتبة الدّاوری، چاپ چهارم.
  17. تهانوی، محمد علی (1996م). موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون،‏ چاپ اول.
  18. تهرانی، آقا بزرگ (1408ق). الذّریعة إلى تصانیف الشّیعة. قم: اسماعیلیان قم، چاپ اول.
  19. جوادی آملی، عبداللّه (1390ش). تفسیر تسنیم، علی اسلامی. قم: مرکز نشر اسراء، چاپ نهم.
  20. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصّحاح - تاج اللّغة و صحاح العربیّة. بیروت: دار العلم للملّایین، چاپ اول.
  21. حافظ بُرسى، رجب بن محمد (1422ق). مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین 7‏. علی عاشور، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
  22. حسن بن على، امام یازدهم علیه السلام‏ (1409ق). التّفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری 7. قم: مدرسة الإمام المهدی عجل اللّه تعالى فرجه الشریف‏، چاپ اول.
  23. الحکیم‏، سعاد (بی‌تا). المعجم الصوفى‏. بیروت: دندرة لطّباعة و النشر، چاپ اول.
  24. حمیرى، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم‏، مطهّر بن على اریانی و یوسف محمد عبداللّه و حسین بن عبداللّه عمری‏. دمشق: دار الفکر، چاپ اول.
  25. خزاز رازى، على بن محمد (1401ق). کفایة الأثر فی النصّ على الأئمّة الإثنی عشر. عبداللّطیف حسینى کوه‌کمرى، قم: بیدار، چاپ اول.
  26. خصیبى، حسین بن حمدان‏ (1419ق). الهدایة الکبرى‏. بیروت: البلاغ، چاپ اول.
  27. خمینی، سیّد روح اللّه (1386ش). شرح دعاء السحر. تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى ;، چاپ چهارم.
  28. خویی، سیّد ابوالقاسم (1430ق). البیان فی تفسیر القرآن. قم: موسّسة احیاء آثار الإمام الخوئی ;، چاپ اول.
  29. ____________ (1413ق). معجم رجال الحدیث. قم: مرکز نشر الثّقافة الاسلامیّة، چاپ پنجم.
  30. خواجوئی، اسماعیل بن محمدحسین (1413ق). الفوائد الرّجالیّة. مهدی رجایی، مشهد: آستان قدرس رضوی، چاپ اول.
  31. دیلمى، حسن بن محمد (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب. قم: الشّریف الرّضی‏، چاپ اول.
  32. زمخشرى، محمود بن عمر (1386ش). مقدّمة الأدب‏. تهران: مؤسّسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران‏، چاپ اول.
  33. سیوطی، جلال الدّین (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن‏. بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ دوم.
  34. صدوق، محمد بن على بن بابویه (1376ش)‏. الامالی. تهران: کتابچی، چاپ ششم.
  35. ____________ (1398ق). التّوحید، هاشم حسینى. قم: جامعه مدرّسین‏ حوزه‌‌‌ علمیّه قم، چاپ اول.
  36. ____________ (بی‌تا). اسرار التّوحید (ترجمه توحید صدوق). محمدعلی اردکانى‏، تهران: انتشارات علمیّة اسلامیّة‏، چاپ اول.
  37. صفّار، محمد بن حسن (1404ق). بصائر الدّرجات فی فضائل آل محمّد 9‏. محسن کوچه باغى، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی النّجفی ;‏، چاپ دوم.
  38. طباطبایى، محمدحسین‏ (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏. بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم.
  39. طبرسى، احمد بن على‏ (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج. محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضى‏، چاپ اول.
  40. طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)‏. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. فضل اللّه یزدى طباطبایى و سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
  41. طبرسى، على بن حسن (1385ق)‏. مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار. نجف: المکتبة الحیدریّة، چاپ دوم.
  42. طوسى، محمد بن الحسن‏ (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن‏. احمد حبیب عاملى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربىّ‏، چاپ اول.
  43. ____________ (1420ق). الفهرست. سیّد عبالعزیز طباطبایی، قم: مکتبة المحقّق الطباطبائی، چاپ اول.
  44. ____________ (1427ق). رجال طوسی. جواد قیّومی اصفهانی، قم: جامعه مدرّسین حوزه‌‌‌ علمیّه، چاپ سوم.
  45. (1407ق)‏. تهذیب الأحکام‏. حسن الموسوى‏ خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیّة‏، چاپ چهارم.
  46. ____________ (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. حسن الموسوى خرسان‏، تهران: دارالکتب الإسلامیّة، چاپ اول.
  47. علّامه حلّی، حسن بن یوسف (1402ق). رجال العلّامة الحلّی (الخلاصة). سیّد محمدصادق بحرالعلوم، قم: الشّریف الرّضی، چاپ دوم.
  48. عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق). تفسیر العیّاشی‏. سید هاشم رسولى محلاتى، تهران: المطبعة العلمیّة، چاپ اول.
  49. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
  50. قمى، على بن ابراهیم‏ (1404ق). تفسیر القمی. طیّب موسوى جزائرى، قم: دارالکتاب‏، چاپ سوم.
  51. قهپایی، عنایت اللّه (1364ش). مجمع الرّجال. ضیاء الدّین علّامه، قم: اسماعیلیان، چاپ دوم.
  52. کاشانی، فتح اللّه (1346ش). تفسیر منهج الصّادقین. ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیّة، چاپ اول.
  53. کلینى، محمد بن یعقوب‏ (1407ق). الکافی. علی‌اکبر غفّارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیّة، چاپ چهارم.
  54. مامقانی، عبداللّه (بی‌تا). تنقیح المقال فى علم الرّجال (رحلی). نجف: مطبعة المرتضویّة، چاپ اول.
  55. مجلسی، محمدّتقى بن مقصود على (1406ق)‏. روضة المتّقین فی شرح من لا یحضره الفقیه‏. حسین موسوى کرمانى و علی‌پناه اشتهاردى‏، قم: مؤسّسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم.
  56. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏ (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم.
  57. ____________ (1404ق)‏. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرّسول9‏. سید هاشم رسولى محلاتى، تهران: دار الکتب الإسلامیّة، چاپ دوم.
  58. ____________ (1420ق)‏. الوجیز فی الرجال. رحمان ستایش، تهران: همایش بزرگداشت علّامه مجلسی، چاپ اول.
  59. ____________ (1423ق). زاد المعاد- مفتاح الجنان‏. علاء الدین اعلمى، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ اول.
  60. ____________ (1406ق)‏. ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. رجائى، مهدى‏، قم: کتابخانه آیه اللّه مرعشی نجفی‏، چاپ اول.
  61. مرتضی، بسام (1426ق). زبدة المقال من معجم الرجال. بیروت: دارالمحجّة البیضاء، چاپ اول.
  62. مسعودی، علی بن حسین (1381ش). اثبات الوصیّة، قم: انصاریان، چاپ سوم.
  63. مصطفوى، حسن‏ (1385ش). التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏، چاپ اول.
  64. معرفت، محمد هادی (1379ش). تفسیر و مفسّران، خیاط و نصیرى، قم: مؤسّسه فرهنگى التّمهید، چاپ دوم.
  65. مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیّة‏، چاپ سی و دوم.
  66. ملکى اصفهانى، مجتبى (1379ش)‏. فرهنگ اصطلاحات اصول‏، قم: عالمه، چاپ اول.
  67. مهریزی، مهدی (1380ش). میراث حدیث شیعه، علی صدرایی خویی، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
  68. نجاشی، احمد بن علی (1365ش). رجال نجاشی، موسی شبیری زنجانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیّه، چاپ ششم.
  69. نوری، حسین بن محمد تقى (1408ق)‏. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسّسة آل البیت :، چاپ اول.
  70. یزدان پناه، سیّد یداللّه (1393ش). مبانی و اصول عرفان نظری، انزلی، سیّد عطاء، قم: مؤسّسه امام خمینی ;، چاپ پنجم.
  71. یزدی، مولى عبد اللّه بن شهاب الدّین الحسین (1412ق). الحاشیة على تهذیب المنطق. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی، چاپ دوم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار