سبک‌شناسی آوایی خطبه 34 نهج‌البلاغه

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد

چکیده

سبک‌شناسی لایه‌ای، روشی برای مطالعه رفتار زبانی افراد است. تأمّل در پنج لایه‌ «آوایی»، «لغوی»، «بلاغی»، «نحوی» و «ایدئولوژیک» در گفتار یا نوشتار، افکار، عقاید و احساسات درونی صاحب آن را نمایان می‌سازد. بررسی آواشناختی، نخستین مرحله این روش است. سبک‌شناسی آوایی، با تشخیص و تحلیل واحدهای آوایی در بافت زبانی، زیبایی‌های نهفته در آوای حروف، واژگان و جملات ‌را کشف  کرده و نشان‌داری صاحب سخن ‌را نمایان می‌سازد. نهج‌البلاغه با برخورداری از طیف متنوّعی از سخنان امیر سخن علی7، منبع مناسبی برای بررسی‌های آواشناختی است. خطبه 34 نهج‌البلاغه به لحاظ نکوهش‌ها و انتقادات عتاب‌آمیز آن حضرت در مواجهه با سستی کوفیان در مقابله ‌با شامیان، شایسته توجّه ‌است. «سجع»، «تکرار در تمامی سطوح آن (واکه، واج، بینابین و واژه)» و «تضاد»، مهم‌ترین عناصر آواساز این خطبه‌اند. «صراحت»، «تندی الفاظ»، «تکرار»، «کوبندگی» و «بسامد بالای تأکید، نفی و قسم» از ویژگی‌های موسیقایی این خطبه می‌باشند و طنین غالب‌ بر بافت کلام، موسیقی «اعتراض» و «سرزنش» است. بر اساس این پژوهش، آوای خطبه34 در خدمت و هماهنگی کامل با محتوای آن ‌است و اصوات تولید شده بر اثر هم‌آیی حروف و یا همنشینی واژگان و جملات، با معانی خود تناسب کاملی داشته و تأثیرگذاری بیشتری برای مخاطبان به ارمغان آورده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. القرآن الکریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. ابـ‌ـن‌جنـّ‌‌ـی، ابـ‌ـی‌الفـ‌ـتح عثمـــان(١٩٩٠). الخصـ‌ـائص. تحقیـــق: محمـ‌ـد علـ‌‌ـی النّجـ‌ّـار، بغداد: دارالشـــؤون الثّقافیّة، الطبعة الأولی.
  4. ابن‌منظور، جمال‌الدّین ‌محمد(‌1408ق). لسان‌العرب. ‌تحقیق: علی‌شیرین، بیروت: ‌‌دار ‌احیا ‌التراث‌ العربی، الطبعة الأولی.
  5. انیس، ابراهیم(1963).دلاله الألفاظ. قاهرة: مکتبة الأنجلو المصریّة، الطبعة الأولی.
  6. باقری، مهری(1371ش). مقدّمات زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
  7. بلقاســم، دفـــه(2009). نمـ‌‌اذج مـ‌ـن الإعجــاز الصـ‌وتی فــی القـ‌ـرآن الکـ‌ریم دراسـ‌ـة دلالیّة. الجزائر:جامعـه خیضر، الطبعة الأولی.
  8. بهار، محمدّتقی(1369ش). سبک‌شناسی یا تطور نثر فارسی. تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
  9. بیـــاتی، حمیـــد ســـنا(2007). التنغـــیم فـــی القـــرآن الکـــریم دراســـه صـــوتیّة. بغداد: مرکز إحیاء التراث العلمیّ، الطبعة الأولی.
  10. بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد(1387ش). انسان‌شناسی فرهنگی. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی، چاپ اول.
  11. تفتازانی، سعدالدّین(1412ق/1992). المختصر شرح التّلخیص المفتاح. تحقیق: عجاج عوده برغش. دمشق: دارالتقوی، الطبعة الأولی.
  12. رجانی، عبدالقاهر(۱۹۹۲). دلائل الإعجاز. تحقیق: محمود شاکر، قاهرة: مطبعة المدنی، الطبعة الثالثة.
  13. الجزری، محمد بن محمد ابوالخیر(1421ق). التمهید فی علم التجوید. بیروت :مؤسّسة الرّسالة، الطبعة الأولی.
  14. الراغب الإصبهانی، ابوالقاسم الحسین‌ بن ‌محمد(1961). المفردات ‌فی‌غریب ‌القرآن. تحقیق: محمد ‌سید‌کیلانی، قاهره: مطبعه المصطفی البابی، الطبعة الأولی.
  15. روزبه، محمد(1381ش). ادبیات معاصر ایران(شعر). تهران: روزگار، چاپ اول.
  16. زرقـــه، احمـــد(1993)؛ اســـرار لحـــروف اصـــول اللّغـــة العربیــّـة. دمشق: دارالحصـــاد للنّشر، الطبعة الأولی.
  17. زرّین کوب، عبدالحسین(1363ش). شعر بی دروغ، شعر بی نقاب. تهران: جاویدان، چاپ چهارم.
  18. سمیعی گیلانی،احمد(1386ش). مبانی سبک‌شناسی شعر. گیلان: دانشگاه گیلان، ادب پژوهی، ش2، 76-49.
  19. سیوطی، جلال الدّین(1380ش). الإتقان فی علوم القرآن. تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم، قم: فخر دین، چاپ اول.
  20. الشافعی الحفیان، احمد محمود عبدالسّمیع(1424ق). التجدید فی الإتقان و التجوید. بیروت: دارالکتب العلمیّة، الطبعة الأولی.
  21. شفیعی کدکنی، محمدرضا(1389ش). موسیقی شعر. تهران: آگاه، چاپ اول.
  22. شمیسا، سیروس(1375ش). بدیع. تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
  23. __________(1372ش). سبک‌شناسی. تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
  24. __________(1378ش).کلیات سبک‌شناسی. تهران: فردوس، چاپ اول.
  25. __________(1386ش). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا، چاپ اول.
  26. صادقیان، محمدعلی(1371ش). طراز سخن در معانی و بیان. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
  27. صالح، رفیق أحمد معین(2003). «دراسة اسلوبیّة فـ‌ـی سورة مریم». رساله الماجیستر، جامعه النجاح الوطنیّة، نابلس، الطبعة الأولی.
  28. صغیر، محمد حسین علی(1420ق/2000م). الصوت اللّغوی فی القرآن. بیروت: دارالمؤرّخ العربیّ، الطبعة الأولی.
  29. طوسی، محمد بن حسن(بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: قصیر العاملیّ، احمدحبیب، اصفهان: مؤسّسه تحقیقاتی و نشرمعارف اهل البیت:، چاپ اول.
  30. فتوحی، محمود(1390ش). سبک‌شناسی، نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن، چاپ اول.
  31. فضـــل، صـــلاح(١٩٩٨). علم الأســ‌لوب و مبادئه و اجراءاته. قاهرة: دارالشّـــروق، الطبعة الأولی.
  32. القاری، عبدالعزیز بن عبدالفتّاح(1422ق). قواعد التجوید علی روایة حفص عن عاصم. بیروت: مؤسّسة الرّسالة، الطبعة الأولی.
  33. القیروانی، حسن بن رشیق(1408ق/1988). العمدة. تحقیق: محمد قزقزان، بیروت: بی‌نا، الطبعة الأولی.
  34. عباس، حسن(١٩٩٨). خصـ‌‌‌‌ائص الحروف العربیّة و معانیها. دمشق: اتّحـ‌اد الکتّـ‌اب العـ‌رب، الطبعة الأولی.
  35. حسن، عباس(1428ق). النّحو الوافی. بیروت: مکتبة المحمّدی، الطبعة الأولی.
  36. عسکری خانقاه، اصغر؛ کمالی، محمد شریف(1384ش). انسان‌شناسی عمومی. تهران: سمت، چاپ اول.
  37. غفوری‌فر، محمد و همکاران(1395ش). «بررسی و تحلیل سبک‌شناسی آوایی خطبه‌های نهج‌البلاغه». زبان و ادبیات عربی،ش 15 ،156-123.
  38. کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق). الکافی. مصحّح: علی اکبر غفّاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیّة، چاپ اول.
  39. گرگانی،محمدحسن(1377ش). ابداع البدایع. به اهتمام: حسین جعفر، تبریز: احراز. لارنس، پرین(1376ش)؛ درباره شعر، مترجم: فاطمه راکعی، تهران: اطلاعات.
  40. محیسن، محمد سالم(2002/1423ق). الرائد فی تجوید القرآن. قاهرة: دارمحیسن، الطبعة الأولی.
  41. مدرّس افغانی، محمد علی(۱۳۶۲ش). المدرس الأفضل فیما یرمز و یشار إلیه فی المطول. قم : دارالکتا، الطبعة الأولی.
  42. مدنی فرد، مهدی(1398ش). زبان، موسیقی و مغز. شفای خاتم، ش 3 ،110-103.
  43. مطر، عبدالعزیز(1998م). علم اللّغة و فقه اللّغة. دوحة: دار قطری بن الفجاءة للنّشر و التّوزیع، الطبعة الأولی.
  44. ملاح، حسینعلی(1385ش). پیوند موسیقی و شعر. تهران: فضا، چاپ اول.
  45. موسویبفروئی، سید محمد؛خالدی سردشتی، علی(1399ش). «بررسی آواشناسی خطبه شقشقیه و جایگاه آن در ارتباط معنایی حروف و واژگان». مطالعات ادبی متون اسلامی، ش20، 66-46.
  46. موسوی، محمد بن حسین الرضی(1980/ 1359ش). نهج‌البلاغه. تصحیح و تحقیق: صبحی صالح ، بیروت: دارالکتاب ‌اللّبنانی؛ قاهرة: دارالکتاب ‌المصریّ، الطبعة الأولی.
  47. میرصادقی، جمال(1367ش). عناصر داستان.تهران: شفا، چاپ دوم.
  48. ناتل خانلری، پرویز(1345ش). شعر و هنر. تهران: شرکت سهامی ایران چاپ، چاپ اول.
  49. وحیدیان ‌کامیار، تقی(1375ش).فرهنگ نام‌آوایی فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی، چاپ اول.
  50. __________ (1376ش). در قلمرو زبان و ادبیات فارسی. مشهد: محقّق، چاپ اول.
  51. هداره، محمد مصطفی(1990). فی النّقد الحدیث. بیروت: دارالکتب، الطبعة الأولی.
  52. نیکوبخت، ناصر(1383ش). «صوت آواها و نظریه منشأ زبان». فصلنامه پژوهش­های ادبی، شماره3، صص115 -133.
  53. یوسفی، غلامحسین(1369ش). «موسیقی واژگان در شعر فردوسی». ادبستان فرهنگ و هنر، ش12، صص16-8.
  54. Hinton, Nicholas & John. Ohala (Eds.) (1994) Sound symbolism. Cambridge: Cambridge university press.
  55. Janis B. Nuckolls (1999) Annual Review of Anthropology Vol. 28, , pp. 225-252

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار