دانشجوی دکتری فلسفه حقوق دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام قم؛ و طلبه سطح چهار حوزه علمیه قم.
چکیده
نهج البلاغه، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان امام علی (ع)، به عنوان یک منبع غنی از آموزه‌های اخلاقی و فلسفی، به بررسی دو رویکرد اصلی در اخلاق می‌پردازد: وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی. این مقاله به تحلیل و تبیین این دو رویکرد در نهج البلاغه می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه امام با تأکید بر اصول اخلاقی، به تبیین وظایف فردی و اجتماعی پرداخته است. وظیفه‌گرایی به معنای انجام کارها بر اساس اصول اخلاقی است، بدون توجه به نتایج آن‌ها. در نهج البلاغه، امام بر اهمیت عدالت، صداقت و وفای به عهد تأکید می‌کند. این اصول بعنوان وظایف اخلاقی تلقی می‌شوند که باید بدون توجه به پیامدهایشان رعایت شوند. غایت‌گرایی براین اصل استوار است که ارزش یک عمل بر اساس نتایج آن سنجیده می‌شود. در نهج البلاغه، امام نیز به نتایج اعمال تأکید دارد و نشان می‌دهد که اعمال نیکو باید به خیر و صلاح جامعه منجر شود. این رویکرد در سخنانشان درباره اهمیت مشورت و همکاری در امور اجتماعی مشهود است. این مقاله نتیجه می‌گیرد که نهج البلاغه هر دو رویکرد وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی را در کنار هم مورد توجه قرار داده است. امام با تبیین اصول اخلاقی و تأکید بر نتایج اعمال، الگویی جامع برای زندگی اخلاقی ارائه می‌دهد.
زمانی، محمدحسین و نجمه قافی(1399ش). «فلسفه اخلاق از نگاه نهج‌البلاغه». همدان: سومین همایش بین المللی روان‌شناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی.
درستی، محمود و محدثه رضایی(1394ش). «بررسی جایگاه تربیت اخلاقی در نهج‌البلاغه». تهران: اولین کنگره ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بخش‌های توسعه علم و فناوری.
دکامی، محمدجواد (1401ش). «تبیین و بررسی استدلال‌های اخلاقی در کلام امام علی7». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شماره 10(39)، ص57-79.
دلشاد تهرانی، مصطفی(۱۳۷۹ش). ماه مهرپرور: تربیت در نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات دریا.
خاتمی، مریم؛ علی شیخ الاسلامی؛ رضا الهی‌منش و علی آقانوری (1399ش). «فضیلت‌گرایی از دیدگاه امام علی 7 در نهج‌البلاغه». پژوهش‌های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)، شماره 10(40 )،ص 103-126.
جعفری، محمدمهدی (۱۳۸۰ش). پرتوی از نهج‌البلاغه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
حاجتی شورکی، سید محمد و عباس عارفی (1393ش). «وظیفه‌گرایی اخلاقی کانت در بوته نقد و بررسی». نشریّه معرفت اخلاقی، شماره 5(15)، ص17.
قربانی، زین العابدین (١٣٨٨ ش). حقوق از دیدگاه نهج‌البلاغه در کاوشی در نهج‌البلاغه (مجموعه مقالات). تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
سبحانی نیا، محمد (1402ش). «بررسی تطبیقی آموزه‌های اخلاقی نهج‌البلاغه با نظام‌های اخلاقی غربی». مشکوة، شماره 42(2)، ص 123-146.
سبحانی، محمدتقی و محمدعلی رضایی اصفهانی(1399ش). نقش شیعه در گسترش دانش اخلاق، تربیت و عرفان. قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب7.
سرلک، علی و فاطمه سعیدی(1399ش). «معیارهای ارزش شناختی اخلاق در نهج‌البلاغه با نگاه بر مکاتب وظیفه‌گرا و غایت‌گرای اخلاقی». فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، دوره 24، شماره 82.
سعیدی، فاطمه؛ سید علی علم الهدی و محسن قاسم‌پور (1397ش). «شاخص‌های وظیفه‌گرایی اخلاقی در مکتب اخلاقی امیرمؤمنان 7 از دیدگاه نهج‌البلاغه. آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره 4(2)، ص 61-82.
شهریاری، روح اله؛ سیّد رضا هاشمی پیکر و حسین دیبا (1397ش). «سبک تفکّر اخلاقی در نهج‌البلاغه و دلالت‌های تربیتی آن». اخلاق وحیانی، شماره ۱۷ (پیاپی 15) )، ص 27-48.
محمدی پویا، فرامرز (1398ش). «تبیین وظیفه‌گراییِ معرفتی در نهج‌البلاغه و آثار آن در نظام تعلیم وتربیت». پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شماره 7(27 )، ص 45-63.
مصباح، محمدتقی(1384ش). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: مؤسّسه امام خمینی 1.
مشایخی‌پور، محمدعلی؛ محمود واعظی و عبدالهادی فقهی‌زاده (1392ش). «اصول اخلاق کار از دیدگاه امام علی7»، پژوهش‌های اخلاقی، سال سوم، شماره چهارم.
ندیمی، مهرداد و جهانگیر مسعودی (1401ش). «نتیجه‌گرایی در اخلاق از منظر تعالیم اسلامی». اخلاق وحیانی، شماره 12(2)، ص 33-60.
)