فرهنگ چهل حدیث نویسی در اسلام سابقه دیرینه دارد و ریشه در حدیث نبوی «من حفظ علی امتی اربعین حدیثاً یحتاجون الیه من امردینهم بعثه اللّه یوم القیامة فقیهاً عالماً» دارد. در این مقاله پس از بیان فهرست اربعین نویسی در فرهنگ اسلامی، به بررسی سند و محتوای حدیث، پرداخته شده است.
سند حدیث اگر در حد متواتر و مستفیض نباشد، مورد وثاقت و عمل اهل فن و محدثین و علمای خاصّه و عامّه در طول تاریخ بوده است.
از نظر محتوا، حفظ حدیث دارای مراتب سه گانه است.
مرتبه اول: سپردن در حافظه یا در دفاتر و تصحیح لفظ حدیث و استجازه و اجازه دادن و روایت نمودن حدیث.
مر تبه دوّم: حفظ معانی و تفکر در دقائق و استنباط حکم و معارف آن.
مرتبه سوّم: به معنای عمل به آن و اعتناء به شأن آن است. مقصود از «امت» در حدیث، امّت پیامبر9 به صورت مطلق است و مخصوص گروه خاصی نمی‌باشد و نیز هم به صورت انفرادی و هم به صورت اجتماعی می‌باشد که در حدیث 12 شاهد آن هستیم.
مصداق اربعین نیز جامع امهات عقائد و عبادات و خصلت‌های کریمه است ولی به نظر محمد بن ادریس شافعی مصداق آن مناقب اهل بیت: است.
راز و رمز عدد اربعین هم این است که این مقدار از علم، غالباً موجب ملکه و حضور معلومات دیگر خواهد شد.
)