بررسی تطبیقی خلیفة اللهی انسان در اهم تفاسیر فریقین

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

کارشناسی ارشد کرمان

چکیده

این پژوهش عهده‌دار بررسی تطبیقی اهم نظرات برخی مفسران شیعه و اهل سنت درباره خلیفة اللهی انسان است. شفاف‌ترین آیه در این زمینه، آیه سی‌ام سوره مبارکه بقره است. خلیفة اللهی انسان همان جانشینی آدمی در زمین است که نشانه برترین موجودات و واسطه فیض میان خالق و مخلوق است. این مقام شایسته افرادی است که با اختیار عاشقانه خود بتوانند مُظهر اسمای الهی شوند که خداوند آنان را به مقام خلیفة اللهی منصوب می‌نماید.
مفسران فریقین به خلافت الهی انسان کامل، هم از جهت تشریعی و هم از جهت تکوینی اذعان دارند. مفسران در بیان مصادیق خلیفة الله با یکدیگر اختلاف نظر دارند. اهل سنت پیامبران الهی را جانشینان خداوند می‌دانند اما شیعه علاوه بر پیامبران الهی ائمه معصوم: را نیز جانشینان و خلفای الهی ذکر می‌نمایند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه.
  3. احسن الحدیث، قرشی، سید علی اکبر، جلد اول، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت، 1377ش.
  4. البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی، سید هاشم، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثةـ قم، جلد اول، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
  5. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، حسن، جلد سوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
  6. التفسیر المبین، جلد اول، قم، بنیاد بعثت، بی تا.
  7. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، سیوطی، جلال الدین، جلد اول، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی، 1404ق.
  8. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، زمخشری، محمود، جلد اول، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
  9. المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب، تحقیق: عبدالسلام عبد الشافی محمد، جلد اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1422ق.
  10. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، حسین بن محمد، تحقیق: صفوان عدنان داودی، جلد اول، دمشق، دار العلم الشامیة، 1412ق.
  11. المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، جلد اول، چاپ پنجم، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
  12. انسان کامل، مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، 1367ش.
  13. انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی، عبد الله بن عمر، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، جلد اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
  14. بحار الانوار، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، جلد بیست و پنجم، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  15. تسنیم، جوادی آملی، عبد الله، تنظیم احمد صادقی، جلد اول، قم، اسراء، 1385ش.
  16. تفسیر اثنی عشری، حسینی شاه عبد العظیمی، حسین بن احمد، جلد اول، تهران، انتشارات میقات، 1363ش.
  17. تفسیر القرآن الحکیم ( تفسیر المنار)، رشید رضا، جلد اول، بی‌جا، هیئة المصریة العامة للکتاب،1990 ق.
  18. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تحقیق محمد حسین شمس الدین، جلد اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1419ق.
  19. تفسیر الکاشف، مغنیه، محمد جواد، جلد اول، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1424ق.

20. تفسیر الجلالین، محلی، جلال الدین؛ جلال الدین سیوطی، جلد اول، بیروت، مؤسسة النور للمطبوعات، 1416ق.

  1. تفسیر روشن، مصطفوی، حسن، جلد اول، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380ش.

22. تفسیر سورآبادی، سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تحقیق علی اکبر سعیدی سیرجانی، جلد اول، تهران، فرهنگ نو، 1380ش.

23. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، جلد اول، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1374ش.

24. جامع البیان فی تفسیر القرآن، طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جلد اول، بیروت، دار المعرفة، 1412ق.

25. «خلافت الهی؛ با تأکید بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی»، سیدی نیا، سید علی اکبر، فصلنامه قبسات، شماره‌ی 44، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تابستان 1386، ص 140-141.

26. «خلافت انسان در قرآن»، زمانی، محمد هاشم، پژوهشهای قرآنی، شماره‌ی 19 و 20، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان، پاییز و زمستان 1378، ص 385.

27. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، آلوسی، سید محمود، تحقیق: علی عبد الباری عطیة، جلد اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.

28. کتاب العین، فراهیدی، خلیل بن احمد، جلد چهارم، چاپ دوم، قم، انتشارات هجرت، 1410ق.

29. مجمع البحرین، طریحی، فخر الدین، تحقیق سید احمد حسینی، جلد پنجم، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1375ش.

30. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن حسن، تحقیق: با مقدمه محمد جواد بلاغی، جلد اول، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.

  1. مفاتیح الغیب، فخر الدین رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر، جلد دوم، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

32. من هدی القرآن، مدرسی، سید محمد تقی، جلد اول، تهران، دار المحبی الحسین، 1419ق.

33. نور الثقلین، عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، جلد اول، چاپ چهارم، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.