گونه‌شناسی روایات تأویلی مرتبط با امیرمؤمنان(ع) در سوره مائده

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

یکی از آموزه‌های اهل‌بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه‌ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل‌قرآن از طریق اهل‌بیت(ع) می‌باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل‌بیت(ع) به‌عنوان عِدل قرآن به‌شمار می‌روند. در بسیاری از روایات اهل‌بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته‌شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی سوره مائده چه نوع تأویلاتی نسبت به امیرمؤمنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با امام‌علی(ع) از بین روایات تفسیری سوره مائده استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این‌روایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارت‌اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن‏کریم.
  2. ابن‏ اثیر، مبارک‏ بن ‏محمد، (۱۳۶۷)، النهایه فی غریب ‏الحدیث و الاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  3. ابن‏ فارس، احمد، (۱۴۱۰)، معجم مقائیس‏ اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  4. ابن ‏مشهدى، محمد بن ‏جعفر، (۱۴۱۹)، المزار الکبیر، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  5. ابن‏ منظور، محمد، (۱۴۰۸)، لسان العرب، بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی.
  6. ازهری، محمد بن ‏احمد، (بی‏تا)، معجم تهذیب ‏اللغه، بیروت: دار الکتاب العربی.
  7. استرآبادى، على، (۱۴۰۹)، تأویل الآیات ‏الظاهرة فی فضائل العترة ‏الطاهرة، قم: مؤسسة النشر ‏الإسلامی.
  8. اسعدی، محمد و سید محمود طیب‏حسینی، (۱۳۹۰)، پژوهشی در محکم و متشابه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. آگاه، حمید، (۱۳۷۵)، «تأویل قرآن در منظر اهل‏ بیت‰»، پژوهش‏های قرآنی، سال ؟، شمارۀ ۵ و ۶.
  10. بابایی، علی‏اکبر، (۱۳۷۲)، «تأویل قرآن»، مجلۀ معرفت، سال ؟، شمارۀ ۶.
  11. جوهری، اسماعیل ‏بن ‏حماد، (۱۴۲۸)، الصحاح اللغه، بیروت: دار المعرفه.
  12. حسکانی، عبیداللّٰه ‏بن ‏عبداللّٰه،‏ (۱۴۱۱)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران‏: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
  13. ذوفقاری، شهاب‏الدین، (۱۳۹۳)، «بررسی مفهوم قرآنی تأویل و مقایسۀ آن با دیدگاه‏های برخی قرآن‏پژوهان معاصر»، مجلۀ حسنا، سال ؟، شمارۀ ۲۱.
  14. راغب اصفهانی، حسین ‏بن ‏محمد، (۱۴۰۴)، المفردات، قم: نشر کتاب.
  15. شاکر، محمدکاظم، (۱۳۷۶)، روش‏های تأویل قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
  16. شاکر، محمدکاظم، (۱۳۸۲)، مبانی و روش‏های تفسیر، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  17. شاکر، محمدکاظم، (۱۳۸۸)، «تأویل»، دایرة‏المعارف قرآن کریم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  18. صفار، محمد بن‏ حسن،‏ (۱۴۰۴)، بصائر الدرجات، ‏قم، مکتبة آیة‏اللّٰه المرعشی ‏النجفی.
  19. طباطبایی، سید محمدحسین، (۱۳۹۰)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  20. طبرسى، فضل ‏بن‏ حسن، (۱۳۷۲)، مجمع ‏البیان فی تفسیر القرآن، تهران‏: ناصر خسرو.
  21. ‏عسکری، حسن‏ بن ‏على، (۱۴۰۹)، التفسیر المنسوب إلى‏ الإمام ‏الحسن ‏بن ‏علی ‏العسکری†، ‏قم: مدرسۀ الإمام ‏‏المهدی†.
  22. علوی‏نژاد، سید حیدر، (۱۳۸۲)، «معناشناسی تأویل قرآن در منظر اهل‏ بیت»، مجلۀ حسنا، سال ؟، شمارۀ ۲.
  23. عیاشى، محمد بن ‏مسعود، (۱۳۸۰)، تفسیر العیّاشی‏، تهران‏: مکتبة العلمیة ‏الاسلامیة.
  24. فراهیدی، خلیل ‏بن ‏احمد، (۱۴۱۴)، ترتیب کتاب ‏العین، تهران‏: اسوه.
  25. فرجاد، محمد، (۱۳۸۳)، «معناشناسی تأویل در روایات»، پژوهش‏های قرآنی، سال ؟، شمارۀ ۳۷ و ۳۸.
  26. فیروزآبادی، مجدالدین، (بی‏تا)، بصائر ذوی‏التمییز فی لطائف الکتاب ‏العزیز، بیروت: المکتبه العلمیه.
  27. قطب‏الدین راوندى، سعید بن ‏هبة‏اللّٰه‏، (۱۴۰۵)، فقه ‏القرآن‏، قم: مکتبة آیة‏اللّٰه المرعشی‏ النجفی‏.
  28. قمى، على ‏بن ‏ابراهیم،‏ (۱۳۶۳)، تفسیر القمی‏، قم: دار الکتاب‏.
  29. قهاری کرمانی، محمدهادی، (۱۳۹۸)، «ماهیت تأویل قرآن در آیات و روایات و بررسی دیدگاه‏های مشهور بر اساس آن»، پژوهش‏نامۀ تأویلات قرآنی، دورۀ دوم، شمارۀ 3.
  30. کلینى، محمد بن ‏یعقوب،‏ (۱۴۲۹)، الکافی، قم: دار الحدیث.
  31. کوفى، فرات ‏بن ‏ابراهیم، (۱۴۱۰)، تفسیر فرات ‏الکوفی، تهران‏: مؤسسة الطبع وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
  32. مجلسى، محمدباقر بن‏ محمدتقى، (۱۴۰۳)، بحار الأنوار، بیروت: ‏دار إحیاء‏ التراث ‏العربی‏.
  33. مفید، محمد بن محمد، (۱۴۱۳)، الإفصاح فی ‏الإمامة، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  34. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، (۱۳۷۱)، تفسیر نمونه‏، تهران‏: دار الکتب ‏الإسلامیة.
  35. نصیری، علی، (۱۳۷۷)، «تأویل از نگاه تحقیق»، بینات، سال ؟، شمارۀ ۱۷.