اعتبارسنجی روایت «احتجاج حضرت موسی(ع) و حضرت آدم(ع)»

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشکده علوم قرآنی مشهد،دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،شهر مشهد،ایران

چکیده

در مصادر روایی اهل سنت روایتی از پیامبر اکرم(ص) به نقل از ابوهریره گزارش شده است. روایت مزبور، با ملامت حضرت موسی(ع) نسبت به حضرت آدم(ع) مبنی بر علت خروجش از بهشت آغاز و با پاسخ حضرت آدم(ع) و غلبه ایشان برحضرت موسی(ع) به پایان می‌رسد. این پژوهش به روش تحلیلی و تاریخی به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا روایت «احتجاج حضرت موسی(ع) و حضرت آدم(ع)» به لحاظ سندی و دلالی دارای اعتبار است؟ این روایت که به طور گسترده در منابع مختلف اهل سنت گزارش شده است، به جهت سند و محتوا دارای اشکالات متعدد می‌باشد. نوشتار پیش‌رو در صدد اعتبارسنجی روایت مزبور بوده و آن را از جهت سند و محتوا مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. تفرد ابوهریره در نقل روایت، اضطراب در متن آن، القای اندیشة جبر‌گرایی، تجسیم خداوند متعال، تعارض با عصمت پیامبران و تبعیض میان آنان، واکنش علمای فریقین نسبت آن و چگونگی دیدار این دو پیامبر(ص)، از جمله عواملی هستند که احتمال جعلی و ساختگی بودن آن را تقویت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، (1373ش)، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏، چاپ دوم.
  2. ابن ابی‏الحدید، أبوحامد عزالدین، (1418 ق)، شرح نهج البلاغة، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
  3. ابن الأثیر، أبوالحسن علی بن أبی‏الکرم، (1409 ق)، أسد الغابة، بیروت: دار الفکر.
  4. ابن بابویه، محمد بن على، (1362ش)، الخصال، قم‏: جامعۀ مدرسین، چاپ اول.
  5. ابن بابویه، محمد بن على، ‏(1398 ش)، التوحید، قم: جامعۀ مدرسین، چاپ اول.
  6. ابن تیمیة حرانی، احمد بن عبدالحلیم، (1406 ق)، منهاج السنة النبویة، ؟: مؤسسة قرطبة، چاپ اول.
  7. ابن تیمیة حرانی، احمد بن عبدالحلیم، (1408 ق)، الفتاوى الکبرى، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
  8. ابن تیمیة حرانی، احمد بن عبدالحلیم، (بی‏ تا)، کتب و رسائل و فتاوى، ؟: مکتبة ابن تیمیة.
  9. ابن جوزی، جمال‏الدین أبوالفرج عبدالرحمان بن علی، (1412 ق)، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
  10. ابن حبان، محمد، (1414 ق)، صحیح ابن حبان، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ دوم.
  11. ابن خزیمة، أبی‏بکر محمد بن إسحاق، (1994م)، کتاب التوحید و إثبات صفات الرب عزوجل، ریاض: مکتبة الرشید، چاپ پنجم.
  12. ابن سعد، أبوعبداللّٰه، (1968 م)، الطبقات الکبرى، بیروت: دار صادر، چاپ اول.
  13. ابن کثیر، إسماعیل بن عمر، (بی تا)، البدایة و النهایة، بیروت: مکتبة المعارف.
  14. ابن ماجة، أبوعبداللّٰه، (1430 ق)، سنن ابن ماجه، ؟: دار الرسالة العالمیة.
  15. أبوالمعاطی النوری، أبی‏الفضل، (بی تا)، المسند الجامع المعلل، بی جا: ؟، چاپ دوم.
  16. أبى داود، سلیمان بن الأشعث، (1430 ق)، سنن أبى داود، ؟: دار الرسالة العالمیة، چاپ اول.
  17. أحمد بن حنبل، أبوعبداللّٰه، (1420 ق)، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ دوم.
  18. آجُرِّیُّ البغدادی، أبوبکر محمد بن الحسین، (1420 ق)، الشریعة، الریاض: دار الوطن، چاپ دوم.
  19. ابن ‏ابى‏حاتم، عبدالرحمان بن محمد، (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض‏: مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم.
  20. بخاری، محمد بن‏ إسماعیل، (بی‏تا)، صحیح البخارى، بی ‏جا: بی نا.
  21. بغوی، ابومحمد الحسین بن مسعود، (1417 ق)، معالم التنزیل، ؟: دار طیبة، چاپ چهارم.
  22. بیهقی، أحمد بن الحسین، (1401 ق)، الاعتقاد و الهدایة إلى سبیل الرشاد على مذهب السلف و أصحاب الحدیث، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، چاپ اول.
  23. تیجانی، محمّد، (۱۴۲۷ق )، فاسألوا أهل الذکر، قم: مؤسسۀ آل البیت.
  24. ثعلبى، احمد بن محمد، (1422 ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
  25. ثقفی، ابراهیم بن محمد، (بی تا)، الغارات، ؟: بهمن.
  26. جرجانی، علی بن محمد، (1403 ق)، التعریفات، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  27. حاکم نیشابوری، أبوعبداللّٰه، (1411 ق)، المستدرک على الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل.
  28. حسینی، هاشم، (1398ش)، دراسات فی الحدیث و المحدثین، بیروت: مزیدة و منقحة، چاپ دوم.
  29. حمیدی، محمد بن فتوح، (1423 ق)، الجمع بین الصحیحین البخاری و مسلم، بیروت: دار النشر، چاپ دوم.
  30. خطیب، محمد عجاج، (1402 ق)، أبوهریرة، راویة الإسلام، ؟: مکتبة وهبة، چاپ سوم.
  31. خمینی، سید روح‏اللّٰه، (بی ‏تا)، الطلب و الإرادة، ترجمه و شرح: سید أحمد فهری، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
  32. خویی، ابوالقاسم، (1413 ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بیروت: منقحة و مزیدة، چاپ پنجم.
  33. ذهبی، محمد بن أحمد، (1419 ق)، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
  34. ذهبی، شمس‏الدین محمد بن أحمد، (بی تا)، سیر أعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  35. زرقانی، عبدالعظیم، (بی تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ؟: مطبعۀ عیسى البابی الحلبی و شرکاه، چاپ سوم.
  36. سبحانی، جعفر، (بی تا)، بحوث فی الملل و النّحل، ؟: مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ اول.
  37. سید رضی، نهج البلاغه، (1381ش)، ترجمه: محمد دشتی، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ سوم.
  38. سیوطى، عبدالرحمان، (1404 ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم‏: کتاب‏خانۀ عمومى حضرت آیت‏الله العظمى مرعشى نجفى، چاپ اول.
  39. شافعی، أبی‏القاسم علی بن الحسن، (1995م)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر.
  40. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، (1404 ق)، الملل و النحل، بیروت: دار المعرفة.
  41. شیبانی، عبداللّٰه بن أحمد بن حنبل، (1406 ق)، السنة، ؟: دار ابن القیم، چاپ اول.
  42. طباطبایى، سید محمدحسین، (1390ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
  43. طباطبایی، سید محمدحسین، (1362ش)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: صدرا.
  44. طبرسى، احمد بن على، ‏(1403 ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى‏، چاپ اول.
  45. طبرى، محمد بن جریر، (1407 ق)، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  46. طبرى، محمد بن جریر، (1412‏ ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت‏: دار المعرفة، چاپ اول.
  47. عسکرى، مرتضى، (1393ش)، جبر و تفویض و اختیار، قم: مؤسسۀ فرهنگی تبیان.
  48. علم‏الهدى، سید مرتضی على بن حسین، (1377 ش‏)، تنزیه الأنبیا‏، قم‏: دار الشریف الرضی‏، چاپ اول.
  49. غماس، أبومحمد، (1419 ق)، الجمع بین الصحیحین، ریاض: دار المحقق، چاپ اول.
  50. فودة، أبو الفداء سعید بن عبداللطیف، (بی ‏تا)، الفرق العظیم بین التنزیه و التجسیم، ؟: دار الرازی، چاپ اول.
  51. قرطبی، أبوعبدالله محمد بن أحمد، (1423 ق)، الجامع لأحکام القرآن، الریاض: دار عالم الکتب.
  52. قرطبی، أبوعمر یوسف بن عبداللّٰه، (1412 ق)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، بیروت: دار الجیل، چاپ اول.
  53. قسطلانی، أحمد بن محمد، (بی ‏تا)، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، قاهرة: المکتبة التوفیقیة.
  54. مسلم بن الحجاج، (بی ‏تا)، صحیح مسلم، بیروت: دار الجیل ـ دار الآفاق الجدیدة.
  55. کراجکى، محمد بن على، ‏(1410 ق‏)، کنز الفوائد، قم‏: دار الذخائر، چاپ اول.
  56. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407 ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم‏.
  57. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى،‏ (1403 ق‏)، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت‏: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم.
  58. مزی، یوسف بن الزکی، (1400 ق)، تهذیب الکمال، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
  59. مفید، محمد بن محمد بن النعمان، (بی ‏تا)، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، تهران: دانشگاه تهران‏: چاپ دوم.
  60. مکارم شیرازى، ناصر، (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم.
نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه
دوره 17، شماره 33
شهریور 1401
صفحه 188-211

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار