درآمدی بر وضعیّت‌سنجی دانش رجال در سدۀ اخیر حوزه علمیّه قم

نوع مقاله : همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیّه قم

نویسنده

استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

در این پژوهش، فراز و نشیب دانش رجال در صد سال اخیر حوزه علمیه قم بررسی می‌‌شود. بدیم منظور، رجال پژوهان، کتابهای رجالی و نظریات رجالی در این سده بررسی شد. روشن شد، که در ابتدای سده جاری شماری از شاگردان شیخ مرتضی انصاری آثار رجالی معدودی را در قم منتشر ساخته بودند ولی نتوانستند یک حرکت منسجم و یا تحول رجالی را رقم بزنند. اما «روشهای رجالی آیت الله بروجردی» و همچنین «پیروزی انقلاب اسلامی» را می توان دو عامل در سبب گسترش رجال پژوهی در یک صد سال اخیرِ قم دانست. عنایت آیت الله بروجردی به دانش رجال ـ به ویژه مساله طبقات ـ در قم به صورت یک جریان بروز پیدا کرد. اگرچه ایشان در اعتبار سنجی روایات، بیشتر قرائن دلالی و پیرامونی را بر دانش رجال مقدم می ساخت، اما نظریات و ملاحظات رجالی متعددی را در نظر داشت. پیروزی انقلاب اسلامی نیز در گسترش موسسات آموزشی و پژوهشی، تالیف و تحقیق کتابها و مقالات رجالی تاثیر بسزایی داشته است. گفتنی است که تالیف کتاب معجم رجال الحدیث، روش رجالی آیت الله خویی و حضور شاگردان ایشان در قم نیز در اهتمام گروهی از طلاب و اساتید به شیوه سند محور موثر بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. اخوان صرّاف، زهرا (۱۳۸۷ش)، مکتب اجتهادى آیة اللّٰه بروجردى، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
  2. آقابزرگ منزوی طهرانى، محمّدمحسن (۱۳۷۸‏ق)، مُصفّى المقال، تصحیح: احمد منزوى، تهران: نشر عترت، دوم.
  3. ــــــــــ (۱۴۰۸‏ق)، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، قم: مؤسسۀ مطبوعاتى اسماعیلیان، ‏اوّل.
  4. جمعی از نویسندگان (۱۴۰۰ ش)، نقش شیعه در گسترش علوم حدیث، با اشراف: ناصر مکارم شیرازی، به کوشش: محمّدتقی سبحانی و محمّدعلی رضایی ‏اصفهانی، قم: انتشارات علی بن ابی‏طالب۷.
  5. حسینی‏جلالی، سیّد محمّدرضا (۱۳۸۰ ش)، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسیّد الطائفة آیة اللّٰه البروجردی، قم: بوستان کتاب.
  6. ربّانی بیرجندی، محمّدحسن (۱۳۹۶ش)، مناهج الفقهاء فی علم الرجال، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
  7. سلسلة آثار المؤتمر العالمى للعلّامة المجدّد الوحید البهبهانى (۱۴۳۶‏ق)، کربلا: مرکز کربلاء للدراسات و البحوث، ‏اوّل.
  8. طلائیان، رسول (۱۳۸۱)، مأخذ‏شناسی رجال شیعه، قم: دارالحدیث.
  9. ــــــــــ (پیش از چاپ)، مأخذ‏شناسی رجال، قم: دارالحدیث.
  10. کنى، ملّا على (۱۳۷۹ ش/ ۱۴۲۱ق)، توضیح المقال فى علم الرجال، تحقیق: محمّدحسین مولوى، قم: دار الحدیث، ‏اوّل.
  11. مرعشى نجفى، سیّد محمود (۱۴۱۶‏ق)، المسلسلات فى الإجازات، قم: مکتبة آیة اللّٰه العظمى المرعشى النجفى العامّة.
  12. میراث حدیث شیعه (۱۳۸۵‏ش)، دفتر پانزدهم، قم: مؤسسۀ دار الحدیث، ‏اوّل.
  13. نجف، محمّدمهدى (۱۴۲۱ق)، إطلالة على الرجال و الحدیث، قم: المجمع العالمى للتقریب بین المذاهب الإسلامیّة، ‏اوّل.

مقالات

  1. قرشی، محمّدحسین (خرداد و تیر ۱۳۷۵ ش)، «تاریخ دائرة المعارف‏نگاری در جهان»، کیهان فرهنگی، شمارۀ ۱۲۷، صفحۀ ۲۲ -۳۳.
  2. مقدسی، مهناز (۱۳۸۹ ش)، «آشنایی با تاریخ دایرة المعارف‏نگاری در ایران و جهان»، نشریۀ طب سنتی اسلام و ایران، دورۀ اول، شمارۀ ۱، صفحۀ ۱ - ۱۶.

پایگاه‏های اینترنتی

  1. پایگاه اینترنتى آیة اللّٰه العظمى المیرزا جواد التبریزى (https://www.tabrizi.org).
  2. پایگاه اینترنتى مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور (https://www.noorsoft.org).
  3. پایگاه اینترنتى ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org).