استاد گروه کلام و رئیس دانشکده علوم و معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث
چکیده
حوزه «قم دوم» که در اوائل قرن چهاردهم هجری شمسی در مرکز فلات ایران و در شهری که حدود هشت قرن پیش از آن حوزه ی علمیه ای پربار و پررونق داشت ، بنیان گذاشته شد از حیث فقه محور بودن ، استمرار حوزه نجف بود و همین امربا عث شد تا جایگاه مباحث کلامی و حدیثی و هم چنین رابطه این دو در پرده ای از ابهام قرار بگیرد و این سوال مطرح شود که در حوزه نوپدید قم ،علم کلام با حدیث چه نسبتی داشته و رابطه این دو به چه شکل رقم خورده است ؟ درپاسخ جویی این سوال با استفاده از روش داده پردازی کتابخانه ای و روش تحلیل محتوا، گزارش های مختلفی که درباره زندگی استادان و نویسندگان نامی این حوزه و نگاشته های صدسال اخیرشان ،نوشته شده بود، مورد مطالعه قرار گرفت و این نتیجه به دست آمد که دو علم یاد شده دو دوره متناوب را در حوزه معاصر قم طی کرده اند؛ در دوره اول کلام با فاصله از حدیث زمینه غربت حدیث را فراهم ساخته و در دوره دوم به قرابت با حدیث و هم افزایی با آن پرداخته است .
بخارى، محمّد بن اسماعیل (۱۴۱۰ ق)، صحیح البخاری، قاهره: جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة، دوم.
برقعی، سیّد ابوالفضل (۱۳۸۸ ش)، درسی از ولایت، بیجا: بینا.
برقعی قمی، سیّد ابوالفضل (الف ۱۳۹۴ ش)، قرآن برای همه، اختصار و مقدمه: عبداللّٰه حیدری، بیجا: بینا (بارگذاریشده در پایگاه اینترنتی کتابخانۀ عقیده: aqeedeh.com).
برقعی قمی، سیّد ابوالفضل (ب ۱۳۹۴ ش)، گزیدهای از زندگینامۀ سیّد ابوالفضل برقعی به قلم خود نویسنده، اختصار و مقدمه: عبداللّٰه حیدری، بیجا: بینا (بارگذاریشده در پایگاه اینترنتی کتابخانۀ عقیده: aqeedeh.com).
تصدیقی شاهرضایی، علی (اسفند ۱۳۹۳)، «نقدِ دیدگاه و عملکرد جریان قرآنیان شیعه»، مجلۀ معارف، شمارۀ ۱۰۷.
تصدیقی شاهرضایی، علی و سیّد رضا مؤدب (پاییز و زمستان ۱۳۹۳)، «نقد دیدگاه روش تفسیر قرآن به قرآن قرآنیان شیعه»، پژوهش دینی، دورۀ ۱۴، شمارۀ ۲۹.
تقوی، سیّد صادق (۱۳۲۶ ش)، یک روش جدید و علمی برای از بین بردن کلیه اختلافات جزئی مسلمانان، بیجا: بینا.
جعفری، مائده، عبدالمجید طالبتاش، فیض اللّٰه اکبری دستک (پاییز و زمستان ۱۴۰۰)، «نقد و بررسی دیدگاه حیدرعلی قلمداران در مسئلۀ امامت حضرت علی۷»، مجلۀ پژوهش دینی دورۀ ۲۰، شمارۀ ۴۳.
جعفریان، رسول (۱۳۹۲)، جریان و سازمانهای مذهبی -سیاسی ایران، تهران: نشر علم، دوم.
جمعی از پژوهشگران حوزۀ علمیۀ قم (۱۳۷۹)، گلشن ابرار، زیر نظر: پژوهشکدۀ باقرالعلوم۷وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، قم: نشر معروف.
خرقانی، اسداللّٰه (۱۳۱۵)، محو الموهوم و صحو المعلوم یا راه تجدید عظمت و قدرت اسلامی، بیجا: بینا.
دهقانی رضا و جواد علیپور سیلاب (پاییز و زمستان ۱۳۹۲)، «اصلاح دینی دورۀ پهلوی اوّل با تکیه بر آراء شریعت سنگلجی»، تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، سال چهارم، شمارۀ ۷.
راوندی، مرتضی (۱۳۵۴)، تاریخ اجتماعی ایران (۳جلد)، تهران: امیر کبیر.
ربانیگلپایگانی، علی (۱۳۷۸)، الالهیات فی مدرسه اهل البیت:، قم: لوح محفوظ، اوّل.
رحمانستایش، محمّدکاظم (۱۳۸۴)، «جامع أحادیث الشیعة فی أحکام الشریعة»، چاپ شده در: دانشنامۀ جهان اسلام (جلد ۹)، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
رضوی، رسول (۱۳۹۳)، کتابشناسی احادیث اعتقادی، قم: دارالحدیث، اوّل.
ــــــــــ (۱۳۹۶)، تاریخ کلام امامیه، حوزهها و جریانهای کلامی، قم: دارالحدیث، اوّل.
روحانی، مقداد (مرداد ۱۳۸۴)، «مأمور "انجمن سری" در نجف: نگاهی به زندگی و فعالیتهای سیّد اسداللّٰه خرقانی»، زمانه، سال چهارم، شمارۀ ۳۵.
زارع، حامد (آبان ۱۳۹۴)، «کدام بازگشت به قرآن»، ماهنامۀ مهرنامه، سال ششم، شمارۀ ۴۴.
عجمی، مهدی و جواد امیریان و محمّد اکبری (۱۳۹۷)، «بررسی و نقد دیدگاه قرآنیان شیعه (قرآنبسندگی)»، قم: دبیرخانۀ چهارمین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشۀ دینی.
غلامی، فتاح (۱۳۸۹)، «دگراندیشانی که خود را اصلاحگران دینی مینامیدند»، یاد ایام، شمارۀ ۵۶.
فرید تنکابنی، عبدالوهاب (۱۳۵۶ ش)، اسلام چنانکه بود، بیجا: توحید.
قلمداران، حیدرعلی (۱۳۷۳)، سلسلۀ راه نجات از شرّ غلات، بیجا: بینا (بارگذاریشده در پایگاه اینترنتی کتابخانۀ عقیده: aqeedeh.com).
قلمداران حیدرعلی (۱۳۹۰)، شاهراه اتحاد (بررسی نصوص امامت)، تصحیح و مراجعه: اسحاق دبیری، ریاض: انتشارات حقیقت، دوم.
کریمی، احمد و فاطمه دانشی (تابستان ۱۴۰۰)، «پیشفرضها و مبانی اعتبارسنجی روایات مهدوی۷در کتاب شریف منتخب الأثر»، مجلۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال هجدهم، شمارۀ ۵۰، صفحۀ ۱۵۷ – ۱۷۹.
کوشا، محمّدعلی (خرداد و تیر ۱۳۹۰)، «موسوعة الامامة فی نصوص أهل السنة: کتابی بزرگ و مستند به روایت اهل سنّت در امامت دوازده امام»، آینۀ پژوهش، دورۀ ۲۲، شمارۀ ۱۲۸، صفحۀ ۶۹ -۷۶.
گرانتوفسکی، ادوین آرویدوویچ (۱۳۵۹ ش)، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه: کیخسرو کشاورزی، تهران: پویش.
لنگرودی، ابوالفضل (مرداد و شهریور ۱۳۷۰)، «نگاهی به روش فقهی مصلح بزرگ، آیة اللّٰه بروجردی=»، آینۀ پژوهش، دورۀ دوم، شمارۀ ۷، صفحۀ ۷ -۳۰.
محمّدی ریشهری، محمّد (۱۳۸۷)، موسوعة العقائد الإسلامیة فی الکتاب و السنة، با همکاری: عبدالهادی مسعودی، علینقی خدایاری و رضا برنجکار، قم: دارالحدیث.
محمّدیفام، حسین و سید مجید نبوی (تابستان۱۳۹۷)، «نقد و بررسی دلایل ابوالفضل برقعی در مدّعای "قرآن بسندگی در تفسیر"»، فصلنامه تخصّصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال پانزدهم، شمارۀ ۵۹، صفحۀ ۹۹ -۱۲۷.
مرعشی، سید شهاب الدین (۱۳۹۷)، موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة، بهاهتمام: محمود مرعشی نجفی و محمّد اسفندیاری، قم: صحیفه خرد و کتابخانۀ آیة اللّٰه العظمی مرعشی نجفی.
مسلم بن حجّاج (۱۴۱۲ ق)، صحیح مسلم (ج۳)، قاهره: دار الحدیث، اول.
موسوی، سیّد علیرضا (۱۳۷۶)، «گزارشى از لجنة التحقیق احقاق الحق»، فرهنگ کوثر، شمارۀ ۲.
موسیوند، محسن (بهار و تابستان ۱۳۹۹)، «بررسی ادلۀ قرآنیان ایران در نقد منصوص بودن امامت (مطالعۀ موردی نقدهای برقعی و قلمداران و طباطبایی)»، جستارهایی در فلسفه و کلام، سال پنجاه و دوم، شمارۀ ۱۰۴، صفحۀ ۱۸۵ – ۲۰۰.
هاشمی علیآبادی، سیّد احمد و محمّدمهدی داورپناه (زمستان ۱۳۹۸)، «بررسی و نقد مبانی فکری قرآنیون در مورد قرآنبسندگی و نابسندگی سنّت رسول اکرم۶با تکیه بر آراء دکتر احمد صبحی منصور»، نشریۀ علمی آینۀ معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، دورۀ ۱۹، شمارۀ ۶۱، صفحۀ ۱۰۵ - ۱۲۸.
یعقوبی، محمّدایلیا (پاییز و زمستان ۱۳۹۵)، «روششناسی نقد کتاب توسط علامه میرحامد حسین هندی در عبقات الأنوار و منبعشناسی عبقات الأنوار»، مطالعات حدیثپژوهی، سال اوّل، شمارۀ ۱ و ۲، صفحۀ ۱ -۱۸.
رضوی, رسول. (1401). قُرب و بُعد علم کلام و حدیث در حوزه علمیّه قم دوم (سده چهاردهم شمسی). نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه, 17(34), 159-176.
MLA
رسول رضوی. "قُرب و بُعد علم کلام و حدیث در حوزه علمیّه قم دوم (سده چهاردهم شمسی)". نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه, 17, 34, 1401, 159-176.
HARVARD
رضوی, رسول. (1401). 'قُرب و بُعد علم کلام و حدیث در حوزه علمیّه قم دوم (سده چهاردهم شمسی)', نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه, 17(34), pp. 159-176.
VANCOUVER
رضوی, رسول. قُرب و بُعد علم کلام و حدیث در حوزه علمیّه قم دوم (سده چهاردهم شمسی). نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه, 1401; 17(34): 159-176.