مروری بر گسترش و بالندگی رویکرد اخلاق نقلی در بستر حوزه علمیّه قم

نوع مقاله : همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیّه قم

نویسنده

استادیار گروه اخلاق پژوهشگاه قرآن و حدیث.

چکیده

اخلاق نقلی (مأثور) از رویکردهای اصیل در دانش اخلاق اسلامی بشمار می‌آید که در صد ساله اخیر در بستر حوزه‌ی علمیه قم گسترش و بالندگی درخور توجهی داشته است. در این مقاله سعی شده گزارشی جامع از انواع تألیفات جدید در این حوزه و بالندگی این رویکرد از جهت غنای مباحث، روش‌مندی و تنوع زیرشاخه‌ای ارائه شود. به اختصار می‌توان بیان کرد اخلاق نقلی در بستر حوزه علمیه قم به سه زیر شاخه‌ی «مزیّن به نقل»، «نقل محور» و «نقل بنیاد» توسعه پیدا کرده است. همچنین نویسندگان اخلاق نقلی علاوه بر پرداختن به حیطه اخلاق عملی کاربردی، در این دوره به فلسفه اخلاق مبتنی بر نقل پرداختند. همچنین آثار اخلاق نقلی تا پیش از این، شامل جمع‌آوری و دسته‌بندی احادیث بوده و در این دوره نویسندگان به بحث از روش فهم احادیث اخلاقی و نظام اخلاق اسلامی مبتنی برنقل پرداخته‌اند. همچنین آثار درخور توجهی در حوزه اخلاق نقلی به صورت دانشنامه، جوامع حدیثی، اخلاق وعظی و اخلاق کاربردی انتشار یافته است. مجموع این حرکت‌ها، افق‌های خرسندکننده‌ای را برای این رویکرد اخلاقی در سال‌های آینده نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احمدپور، مهدی (۱۳۹۲)، فقه و اخلاق اسلامی؛ مقایسه‏ای علم‏شناختی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  2. ــــــــــ (۱۳۹۵)، آشنایی با دانش اخلاق اسلامی، قم: نشرمعارف.
  3. احمدپور، مهدی و دیگران (۱۳۸۵)، کتاب‏شناخت اخلاق اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ.
  4. احمدزاده، سیدمصطفی(۱۳۹۶)، چیستی عمل صالح در قرآن کریم: روش معناشناختی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  5. اسلامی، محمّدتقی (۱۳۹۰)، اخلاق اسلامی و کاربست قاعدۀ تسامح در ادّله سنن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  6. اکبری‏راد، طیبه (۱۳۹۵)، معناشناسی عمل صالح و حوزه‏های معنایی مرتبط با آن در قرآن کریم، تهران: دانشگاه تهران.
  7. امام جعفر صادق (۱۴۰۰ ق)، مصباح الشریعة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  8. امامی، عبدالنبی (۱۳۸۹)، فرهنگ قرآن؛ اخلاق حمیده، قم: مطبوعات دینی.
  9. امینیان، مختار (۱۳۸۱)، مبانی اخلاق اسلامی، قم: بوستان کتاب.
  10. انصاریان، حسین (۱۳۸۳)، نظام خانواده در اسلام، قم:‏ام ابیها.
  11. ــــــــــ -(۱۳۸۶)، فرهنگ مهرورزی، قم: دارالعرفان.
  12. ــــــــــ -(۱۳۸۸)، معاشرت، قم: دارالعرفان.
  13. ایزوتسو، توشی‏هیکو (۱۳۹۴)، مفاهیم اخلاقی -دینی در قرآن مجید، ترجمه: فریدون بدره‏ای، تهران: انتشارات مؤسسۀ نشر فرزان روز، سوم.
  14. برنجکار، رضا و علینقی خدایاری (۱۳۹۰)، انسان‏شناسی اسلامی، قم: معارف.
  15. پسندیده، عباس (۱۳۸۵)، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم: دارالحدیث.
  16. ــــــــــ (۱۳۸۸)، اخلاق‏پژوهی حدیثی، تهران: سمت.
  17. تجلیل تبریزی، ابوطالب (۱۴۱۷ ق)، معجم المحاسن و المساوی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  18. تهرانی، مجتبی (۱۳۹۱)، اخلاق الاهی، تدوین و تحریر: محمّدرضا جباران، زیرنظر: علی‏اکبر رشاد، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، ‏اوّل.
  19. جزائری، محمّدعلی (۱۳۸۸)، دروس اخلاق اسلامی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  20. جوادی آملی، عبداللّٰه (۱۳۷۷)، مبادی اخلاق در قرآن، قم: نشر اسراء.
  21. ــــــــــ (۱۳۷۹)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: نشر اسراء.
  22. ــــــــــ (۱۳۹۰)، ادب قضا در اسلام، قم: اسراء.
  23. حسینی رامندی، سیدعلی‏اکبر (۱۳۹۸)، نظریۀ اخلاق هنجاری اسلام بر اساس قرآن کریم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  24. حیدری، سیدکمال (۱۴۲۶ ق)، مقدمة فی علم الأخلاق، قم: دار فراقد.
  25. خ‍م‍ی‍ن‍ی‏، روح اللّٰه (۱۳۸۰)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  26. خ‍م‍ی‍ن‍ی‏، روح اللّٰه (۱۳۸۲)، شرح حدیث «جنود عقل و جهل»، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  27. دراز، عبداللّٰه (۱۳۸۷)، دستور الأخلاق فی القرآن: دراسة مقارنة للأخلاق النظریة فی القرآن، قم: دارالکتاب الاسلامی.
  28. دستغیب، عبدالحسین (۱۳۸۷الف)، اخلاق اسلامی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  29. ــــــــــ (۱۳۸۷ب)، استعاذه، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  30. ــــــــــ (۱۳۸۷ج)، ایمان، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  31. ــــــــــ (۱۳۸۸الف)، قلب سلیم، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  32. ــــــــــ (۱۳۸۸ب)، گناهان کبیره، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  33. راد، علی (۱۳۹۳)، انسان در تراز قرآن، قم: دارالحدیث.
  34. رحیمی، مجتبی (۱۴۰۰)، از فقه و اخلاق تا فقه اخلاقی، قم: فقاهت و تمدن اسلامی.
  35. رضوان‏فر، احمد (۱۳۸۴)، فرهنگ اخلاقی معصومین، قم: مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما.
  36. سبحانی‏نیا، محمّدتقی (۱۳۹۳)، رفتار اخلاقی انسان با خود، قم: دارالحدیث.
  37. ــــــــــ (۱۳۹۶)، اخلاق هتلداری، قم: دارالحدیث.
  38. شریفی، احمدحسین (۱۳۸۸)، خوب چیست؟بد کدام است؟، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  39. صادقی، هادی (۱۳۹۷)، فلسفۀ اخلاق در دایرۀ عقل و دین؛ فرانظریۀ یکپارچگی اخلاق، قم: طه.
  40. صدر، محمّدمهدی (۱۳۷۲)، اخلاق اهل البیت، قم: دارالکتاب الاسلامی.
  41. طاهرزاده، اصغر (۱۳۸۷)، آشتی با خدا از طریق آشتی با خودِ راستین، اصفهان: لب المیزان.
  42. طباطبایی، سیّد کاظم (۱۳۹۰)، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
  43. طباطبایی، سیّد محمّدحسین (۱۴۲۳ ق)، الکبائر و الصغائر، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  44. طباطبایی، سیدعلی (۱۳۸۲)، اخلاق اقتصادی، قم: انتشارات مطبوعات دینی.
  45. عالم‏زاده نوری، محمّد (۱۳۹۱)، استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  46. عالم‏زاده نوری، محمّد (۱۳۹۶)، استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادلۀ لفظی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  47. عالم‏زاده نوری، محمّد (۱۴۰۰)، آشنایی با فقه الاخلاق؛ درآمدی بر دانش اخلاق اجتهادی و استنباطی، قم: انتشارات خلق.
  48. عبدی، حمزه و عباس پسندیده (۱۳۹۴)، بررسی و تحلیل روایات مکارم الأخلاق، قم: دارالحدیث.
  49. غنوی، امیر (۱۳۹۲)، سلوک اخلاقی؛ طرح‏های روایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  50. ــــــــــ (۱۳۹۳)، درآمدی بر فقه اخلاق، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  51. فرهادی، یداللّٰه (۱۳۸۶)، اخلاق حرفه‏ای در بهداشت روان، قم: اطلاعات.
  52. فیض مشکینی، علی (۱۳۸۲)، المواعظ العددیة، قم: الهادی.
  53. فیض مشکینی، علی (۱۳۹۲)، دروس فی الأخلاق، قم، دارالحدیث.
  54. قائمی، علی (۱۳۶۴)، اخلاق و معاشرت در اسلام، تهران: امیری.
  55. قرشی، باقر شریف (۱۴۲۵ ق)، اخلاق النبی و اهل بیته، قم: مهر امیرالمؤمنین.
  56. قنبری، بخشعلی (۱۳۹۴)، اخلاق حرفه‏ای با تأکید بر نهج البلاغه، تهران: جهاد دانشگاهی.
  57. محمّدی ری‏شهری، محمّد (۱۳۸۵الف)، فرهنگ‏نامۀ آرزو، قم: دارالحدیث.
  58. ــــــــــ (۱۳۸۵ب)، میزان الحکمة، قم: دارالحدیث.
  59. ــــــــــ (۱۳۸۷)، دوستی در قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث.
  60. ــــــــــ (۱۳۹۰الف)، فرهنگ‏نامۀ ادب، قم: دارالحدیث.
  61. ــــــــــ (۱۳۹۰ب)، فرهنگ‏نامۀ مهمانی، قم: دارالحدیث.
  62. ــــــــــ (۱۳۹۳)، انسان‏شناسی از منظر قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث.
  63. ــــــــــ (۱۳۹۵)، دانش‏نامۀ قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث.
  64. ــــــــــ (۱۳۹۶)، فرهنگ‏نامۀ تجارت و داد و ستد، قم: دارالحدیث.
  65. محمّدی، مسلم (۱۳۹۵)، مقدمۀ علم اخلاق، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
  66. مختاری، علی (۱۳۸۴)، الاخلاق فی الاحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة، تحت اشراف: آیة اللّٰه تسخیری، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة.
  67. مسعودی، عبدالهادی (۱۳۸۶)، روش فهم حدیث، تهران: سمت.
  68. ــــــــــ (۱۳۹۳)، روابط اجتماعی از نگاه قرآن، قم: دارالحدیث.
  69. مشکینی، علی (۱۳۹۳)، ازدواج در اسلام، قم: دارالحدیث.
  70. مصباح یزدی، محمّدتقی (۱۳۶۷)، فلسفۀ اخلاق، تهران: انتشارات مؤسسۀ اطلاعات.
  71. ــــــــــ (۱۳۹۰)، خودشناسی برای خودسازی، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  72. ــــــــــ (۱۳۹۲)، انسان‏سازی در قرآن، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  73. مصباح، مجتبی (۱۳۸۸)، بنیاد اخلاق، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  74. مطهری، مرتضی (۱۳۷۲الف)، انسان در قرآن، قم: صدرا.
  75. ــــــــــ (۱۳۷۲ب)، فلسفۀ اخلاق، قم: صدرا (در ضمن مجموعه آثار شهیدمطهری، جلد ۲۲ صفحۀ ۴۵۱ -۶۸۷).
  76. مظاهری، حسین (۱۳۶۴)، اخلاق فرماندهی و فرمانبری، قم: شفق.
  77. ــــــــــ (۱۳۸۳)، کاوشی نو در اخلاق اسلامی و شئون حکمت عملی، تهران: ذکر.
  78. ــــــــــ (۱۳۸۷)، اخلاق در اداره، قم: بوستان کتاب.
  79. ــــــــــ (۱۳۸۷)، اخلاق و جوان، قم: شفق.
  80. ــــــــــ (۱۳۸۸)، ویژگی‏های معلم خوب، قم: اخلاق.
  81. ــــــــــ (۱۳۸۹)، اخلاق در خانه، قم: اخلاق.
  82. ــــــــــ (بی‏تا)، خانواده در اسلام، قم: شفق.
  83. معلمی، حسن (۱۳۸۴)، فلسفۀ اخلاق، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  84. مغنیه، محمّدجواد (۱۳۸۶)، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.
  85. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۵)، اخلاق در قرآن، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب.
  86. مهدوی کنی، صدیقه (۱۳۸۸)، ساختارگزاره‏های اخلاقی قرآن (رویکرد معناشناختی)، تهران: دانشگاه امام صادق.
  87. مهدوی کنی، محمّدرضا (۱۳۹۰)، نقطه‏های آغاز در اخلاق عملی، تهران: دانشگاه امام صادق.
  88. نصری، عبداللّٰه (۱۳۸۵)، مبانی انسان‏شناسی در قرآن، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
  89. نوری، محمّدرحیم (۱۳۸۲)، مبانی اخلاق، تهران: خورشید باران.
  90. هدایتی، محمّد (۱۳۹۲)، مناسبات فقه و اخلاق در گفت‏وگوی اندیشوران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  91. ــــــــــ (۱۳۹۵)، مناسبات فقه و اخلاق، تهران: نگاه معاصر.
نیم سالنامه علمی-ترویجی حدیث و اندیشه
دوره 17، شماره 34
ویژه‌نامه یکصدمین سالگشت باز تأسیس حوزه علمیّه قم
اسفند 1401
صفحه 273-301

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار