تبیین استعاره‌های مفهومی نهج‌البلاغه در حوزۀ خداشناسی

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

در زبان‌شناسیِ شناختی، «استعاره» صرفاً یک آرایۀ ادبی برای زینت کلام نیست. بلکه به مفهوم‌سازی یک حوزۀ معنایی در قالب حوزۀ معنایی دیگر اطلاق می‌شود و بر این اساس در تبیین مفاهیم انتزاعی، به‌ویژه در حوزۀ متون دینی نقش بسزایی دارد. این پژوهش سعی دارد تا با اتخاذ رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی، با جستجو در متن نهج‌البلاغه و از لابه‌لای خطبه‌های آن دریابد که صاحب سخن چگونه مبحث «خداشناسی» را برای مخاطب قابل درک ساخته است؟ یافته‌های این پژوهش نشان از آن دارد که امیرمؤمنان(ع) برای اینکه تصویر روشنی از موضوع مورد اشاره در ذهن مخاطب ایجاد کند، در بیشتر موارد با استفاده از استعاره‌های هستی‌شناختیِ تشخیصی، خداوند را به مثابۀ یک انسان تصوّر کرده و سپس صفات انسان‌گونه را از ساحت ربوبی نفی کرده است. به عبارتی در حوزه‌ مبدأشناسی نهج‌البلاغه، انسان بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است. به عنوان مثال در خطبه‌ای، ابداع و نوآوری که از ویژگی‌های انسانی است را به خداوند نسبت می‌دهد و در جایی دیگر خداوند را دارای قوۀ بینایی فرض کرده است، گاهی نیز به ماده‌انگاری روی آورده و برای تبیین مفهوم انتزاعی خداوند از حوزۀ معنایی دریا استفاده کرده است.  

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. *. قرآن کریم.

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم ‏(1414ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
    2. اردبیلی، لیلا (1391ش). مقدّمه‏ای بر انسان‏شناسی شناختی؛ تاریخ تکوین مفاهیم و نظریّه‏ها. تهران: نشر علم، چاپ اول.
    3. اکو، امبرتو (1383ش). استعاره بر مبنای تفکر و ابزار زیبایی‏آفرینی. ترجمه: ساسانی و گروه مترجمان، تهران: نشر سوره مهر، چاپ اول.
    4. بارسلونا، آنتونیو (1390ش). استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. ترجمه: فرزان سجودی و دیگران، تهران: انتشارات نقش جهان، چاپ اول.
    5. بحرانی، کمال‏الدّین میثم بن علی بن میثم (1375ش). شرح نهج‏البلاغه. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
    6. بورشه، ت و دیگران (1377ش). زبان‏شناسی و ادبیات؛ تاریخچه چند اصطلاح. ترجمه کوروش صفوی، تهران: هرمس.
    7. تهانوی، محمدبن علی (1862م). کشاف اصطلاحات الفنون. تصحیح: مولوی محمد وحیده، مولوی عبدالحق، مولوی غلام قادر، بی‏جا.
    8. تیلر، جان رابرت (1383ش). بسط مقوله مجاز و استعاره. مترجم: مریم صابری نوری فام در کتاب استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی‏آفرینی. گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: مهر، چاپ اول.
    9. جرجانی، علی‏بن محمد (بی‏تا). التعریفات. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    10. جعفری، محمدتقی (1366ش). ترجمه و تفسیر نهج‏البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
    11. دشتی، محمد (1379ش). ترجمه نهج‏البلاغه. قم: مؤسسه انتشارات عصر ظهور، چاپ اول.
    12. راسخ‏مهند، محمد (1393ش). درآمدی بر زبان‏شناسی؛ نظریّه‏ها و مفاهیم. تهران: سمت، چاپ چهارم.
    13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق-بیروت: دارالعلم- الدار الشامیة، چاپ اول.
    14. صفوی، کوروش (1377ش). زبان‏شناسی و ادبیات(تاریخچه چند اصطلاح). تهران: انتشارت هرمس، چاپ اول.
    15. ـــــــــــــــــــ (1384ش). فرهنگ توصیفی معنی‏شناسی. تهران: فرهنگ معاصر، چاپ اول.
    16. ـــــــــــــــــــ (1391ش). نوشته‏های پراکنده (دفتر اول: معنی‏شناسی). تهران: انتشارات علمی، چاپ اول.
    17. ـــــــــــــــــــ (1392ش). درآمدی بر معنی‏شناسی. تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ پنجم.
    18. ـــــــــــــــــــ (1395ش). زبان، ذهن و فرهنگ. مترجم: جهانشاه میرزابیگی، تهران: انتشارات آگاه.
    19. طبرسى، فضل بن حسن‏ (1377ش). تفسیر جوامع الجامع‏. تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیّه قم‏، چاپ اول.
    20. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق). العین. قم:‏ انتشارات هجرت‏، چاپ دوم.
    21. فولادوند، محمد مهدى (1415).‏ ترجمه قرآن. تهران: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى).
    22. قاسم‏زاده، حبیب‏اللّه (1392ش). استعاره و شناخت. تهران: کتاب ارجمند، چاپ اول.
    23. قائمی، مرتضی (1400ش). درآمدی بر نظام مفهوم‏سازی استعاری در نهج‏البلاغه. همدان: دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم.
    24. قائمی‏نیا، علیرضا(1390ش). معناشناسی شناختی قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
    25. قرشی‏بنابی، علی‏اکبر (1377ش). مفردات نهج‏البلاغه. تهران: نشر قبله، چاپ اول.
    26. قرشى، سید على اکبر (1371ش). قاموس قرآن‏. تهران: دارالکتب الإسلامیّة، چاپ ششم.
    27. قشیری، عبدالکریم‏بن هوازن (بی‏تا). الرسالة القشیریّة فی علم التّصوف. بی‏جا.
    28. کوچش، زولتن (1393ش). مقدّمه‏ای کاربردی بر استعاره. مترجم: شیرین پورابراهیم، تهران: سمت، چاپ اول.
    29. گوهرین، سید صادق (1388ش). شرح اصطلاحات تصوف. تهران: انتشارات زوار، چاپ اول.
    30. لیکاف، جورج و مارک جانسون (1396ش). استعاره‏هایی که باور داریم. مترجم: راحله گندمکار، تهران: نشر علمی، چاپ اول.
    31. معین، محمد (1384ش). فرهنگ فارسی. تهرات: راه رشد، چاپ دوم.
    32. مکارم شیرازی، ‏ناصر (۱۳۸۳ش). پیام امام امیرالمؤمنین†. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.

     

    مقاله

    1. ایمانیان، حسین و زهره نادری. «استعاره‏های جهتی نهج‏البلاغه از بُعد شناختی». پژوهشنامه نهج‏البلاغه، شماره4، 1392:92-73.
    2. توکّل‏نیا، مریم؛ یحیی میرحسینی؛ ولی‏اللّه حسومی و محمد موسوی بفرویی. «کارکرد استعاره‏های مفهومی در تبیین مفهوم خدا در نهج‏البلاغه». پژوهش‏های نهج‏البلاغه، شماره 58، 1397: 190-171.
    3. صفوی، کوروش. «بحثی درباره طرحواره‏های تصویری از دیدگاه معنی‏شناسان شناختی». فصلنامه فرهنگستان، شماره 21، 1382: 85-65 .
    4. گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی راد. «زبان‏شناسی شناختی و استعاره». تازه‏های علوم شناختی، شماره 3، 1381: 64-59.
    5. هاشمی، زهره. «نظریّه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب‏پژوهی، شماره 12، 1389: 140-119.
    6. هوشنگی، حسین و محمود سیفی. «استعاره‏های مفهومی در قرآن از منظر زبان‏شناسی شناختی». پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 3، 1388: 34-9.

    منابع لاتین

    Lakoff.G (1993),The contemporary theory of  metaphor, In Geeraerts.

    Geeraerts,D (1995), cognitive Linguistics: Handbook of pragmatics. Amsterdam: J.Benjamin pub.co.

    Saeed, john, i(1997), Semantic, Oxford: blackewll. 

    Johnson,M.(1987), The Bady in the Mind, Chicago: university of Chicago press.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار